Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-840

Γ΄ενότητα:786-837

ΣΤΟΧΟΙ
Επιδιώκεται οι μαθητές:
  • Να αντιληφθούν ένα κατά ποιόν μέρος της τραγωδίας, τη «διάνοια», μέσα από τα λεγόμενα του Αγγελιαφόρου και να συνειδητοποιήσουν το χαρακτηρισμό που αποδίδεται στον Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφο».
  • Να κατανοήσουν το διευρυμένο ρόλο του Αγγελιαφόρου και να εντοπίσουν τα θέματα τα οποία θίγει.
  • Να σχολιάσουν την αλλαγή της στάσης του Μενέλαου.


ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ
Γέροντας αγγελιαφόρος (σικελικός ερυθρόμορφος κρατήρας του 4ου αι. π.X.)

ΣΤΙΧΟΙ:786-810: Ο Αγγελιαφόρος φιλοσοφεί
Ο Αγγελιαφόρος αρχίζει το λόγο του με τον προβληματισμό αναφορικά με τη θέληση των θεών, την οποία αδυνατούν να κατανοήσουν οι θνητοί. Στην ουσία ο Αγγελιαφόρος εκφράζει την άποψη του ποιητή που απορρέει από τον προβληματισμό του ευμετάβολου των ανθρώπινων πραγμάτων, κοινό θέμα στην αντίληψη των αρχαίων. Κυρίως ο Αγγελιαφόρος εξειδικεύεται στις περιπέτειες των δύο συζύγων: ο ένας πολεμούσε στην Τροία, η άλλη διαπομπευόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αγγελιαφόρος είναι φανερό ότι δεν συγκρατεί την ικανοποίησή του, όταν αποδεικνύεται πως η Ελένη δεν ντρόπιασε τη συζυγική κλίνη. Θυμάται ευτυχισμένες στιγμές, όπως τη μέρα του γάμου της στο πατρικό της σπίτι. Δικαιολογημένη η χαρά της αναπόλησης καθώς ο πιστός δούλος συνδέει την ευτυχία του παρελθόντος με αυτή του παρόντος. Επίσης μέσα από τα λόγια του ο Ευριπίδης εκφράζει τις απόψεις του για τη δουλεία.

ΣΤΙΧΟΙ:811-837: Διαταγές Μενέλαου – Αμφισβήτηση της μαντικής από τον Αγγελιαφόρο
Ο Μενέλαος αποδέχεται τη χαρά του Αγγελιαφόρου και τον προτρέπει έντονα να μοιραστεί τη χαρά του και να μεταφέρει το μήνυμα της ευτυχίας στους συντρόφους του, οι οποίοι θα πρέπει να περιμένουν υπομονετικά τις νέες διαταγές του που θα τους οδηγήσουν στη σωτηρία, μακριά από τη βάρβαρη χώρα. Ο Αγγελιαφόρος δηλώνει την άμεση υποταγή του στη θέληση του βασιλιά. Παρ’ όλα αυτά δε χάνει την ευκαιρία να στραφεί με ιδιαίτερη σφοδρότητα εναντίον των μάντεων, καταλήγοντας: «ο νους είναι ο σωστός μάντης», άποψη του Ευριπίδη, γνήσια έκφραση του ορθολογισμού, τον οποίο υποστηρίζει επηρεασμένος από το πνεύμα της σοφιστικής.
Ο μάντης Κάλχας

ΣΤΙΧΟΙ:838-840: Η παρέμβαση του Χορού
Καθώς ο Αγγελιαφόρος εγκαταλείπει τη σκηνή, παρεμβαίνει ο Κορυφαίος του Χορού. Συμφωνεί και επιβεβαιώνει τις τελευταίες σκέψεις του Αγγελιαφόρου: η καλύτερη μαντική είναι η βοήθεια των θεών. Οι οιωνοί και τα σημάδια δεν έχουν καμιά αξία, παρά μόνο ο ίδιος ο άνθρωπος.

  • Ο ρόλος των θεών, η τύχη, η μοίρα, οι μάντεις 
Οι θεοί του Ολύμπου
Η θεϊκή δράση είναι απρόβλεπτη, ασταθής, ευμετάβλητη (στ. 786-787), με συνέπεια την αβεβαιότητα της τύχης (στ. 791). Καθένας έχει τη δική του μοίρα, υπάρχει ωστόσο η κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων, ο θάνατος. (στ.789-790). Ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει ο ίδιος την εύνοια των θεών με θυσίες και προσευχές και να μη καταφεύγει σε μάντεις που εκμεταλλεύονται την αφέλεια, την άγνοια και το φόβο του(στ. 832-833). Να εμπιστεύεται τη δύναμη του ανθρώπινου νου, να απορεί, να ερευνά, να αμφισβητεί και κυρίως να μη παραμένει απαθής.

  • Τα χαρακτηριστικά του καλού δούλου 
Δούλοι στην Αρχαία Αθήνα
Η αφοσίωση δεν είναι δείγμα δουλοπρέπειας. Η σωματική δουλεία δεν αποκλείει την πνευματική ελευθερία. Ιδανικός ο συνδυασμός και των δύο μορφών ελευθερίας. 

  • Ο αντίχτυπος των προβληματισμών – σύνδεση με το ιστορικό /πνευματικό πλαίσιο 
Το αίσθημα αβεβαιότητας και αστάθειας των ανθρωπίνων πραγμάτων, αποτέλεσμα της διάψευσης των ελπίδων για κυριαρχία και της ταπείνωσης που προκάλεσε στους Αθηναίους η Σικελική εκστρατεία.
 Η οργή των Αθηναίων εναντίον των μάντεων και των χρησμολόγων που με τις προφητείες τους ενθάρρυναν την εκστρατεία.
Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.)
Το κλίμα αμφισβήτησης των παραδοσιακών αξιών και θρησκευτικών αντιλήψεων στα πλαίσια του σοφιστικού κινήματος και της αναταραχής στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου που ακόμα μαίνεται.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Η σκηνή δεν είναι καθοριστική για την εξέλιξη της υπόθεσης. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί τον Αγγελιαφόρο κυρίως για να εκφράσει τις δικές του απόψεις που αποτελούν τη «διάνοια» του έργου. Οι ιδέες εκφράζονται κυρίως με αναφορές στο παρελθόν (ακατανόητο δράσης θεών, αμφισβήτηση μαντικής, ευμετάβολο ανθρώπινων πραγμάτων). Επίσης ο διάλογος Μενέλαου – Αγγελιαφόρου μας προετοιμάζει για το τι θα γίνει παρακάτω. Ο Μενέλαος προτρέπει τον Αγγελιαφόρο να μεταφέρει τις ειδήσεις στους συντρόφους του και προσθέτει ότι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να δράσουν για να σωθούν όλοι μαζί.
ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Θέλει να μοιραστεί τη χαρά του με τους συντρόφους του. Αντιλαμβάνεται όμως ότι βρίσκεται σε εχθρική χώρα, ότι οι κίνδυνοι που τους περιβάλλουν είναι πολλοί και γι’ αυτό πρέπει να αναζητηθεί σωτηρία. Τον βλέπουμε λοιπόν να αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο, όπως άλλωστε ταιριάζει σε έναν βασιλιά, σε έναν υπεύθυνο ηγέτη που αγωνιά και νοιάζεται για τη σωτηρία όλων.
ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ: Δεν παρουσιάζεται μόνο ως φορέας αγγελιών και ειδήσεων, αλλά και ιδεών. Ο ποιητής «μιλάει με το στόμα του», δίνοντας μια δική του εκδοχή στο μύθο στον οποίο εμπλέκονται οι θεοί. Κατά τα άλλα ο Αγγελιαφόρος είναι ένας υπάκουος δούλος, ένας αγαθός άνθρωπος.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:Είναι πράγματι τραγικό να αδυνατεί να κατανοήσει ο άνθρωπος τις πράξεις των θεών, το ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή  τους, τις μεταπτώσεις από την ευτυχία στη δυστυχία, αλλά και τον πόλεμο, τις επιπτώσεις του, τα αθώα θύματα.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:Δεν είναι τόσο έντονο στο λόγο του Αγγελιαφόρου, ο οποίος εκφράζει τις απόψεις του «από σκηνής φιλόσοφου» Ευριπίδη και έτσι η δράση περιορίζεται. Κυρίως τονώνεται από το λόγο του Μενέλαου. Οι εντολές του βασιλιά που πρέπει να εκτελέσει ο Αγγελιαφόρος δημιουργούν τις προϋποθέσεις για εξωτερική δράση. Αποδυναμώνονται όμως κι αυτές με τον επόμενο προβληματισμό του Αγγελιαφόρου με τον οποίο κλείνει η σκηνή.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΑΤΩΝ
Συγκίνηση αλλά και προβληματισμός για θέματα όπως η δουλεία και η στάση ζωής των ανθρώπων. Τέλος αγωνιούν για το μέλλον των ηρώων και των συντρόφων μετά τις διαταγές του Μενέλαου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια στοιχεία της σκηνής με τον Αγγελιαφόρο αποκαλύπτουν τη στενή σχέση του με τον Μενέλαο;(στίχοι 803-804)
2. Ο Ευριπίδης βάζει ανθρώπους της «κοινής λογικής» να εκφέρουν παρόμοιες απόψεις για τους μάντεις. Να σχολιάσετε την επιλογή του.(στίχοι822-823)
3.Να διαγράψετε το ήθος του Αγγελιαφόρου με βάση τα λόγια του στους στίχους 775-837.
4. Ποιες θεωρητικές απόψεις του Αγγελιαφόρου αισθητοποιεί το παράδειγμα του Μενέλαου και της Ελένης;
5.Πώς επιβεβαιώνεται ο χαρακτηρισμός του Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφου» μέσα από τα λόγια των προσώπων στη σκηνή αυτή;
6. Να σχολιάσετε τις φράσεις του Αγγελιαφόρου: «θα πεις, δεν το΄θελε ο θεός» (στ. 831), «σωστό μυαλό και νους, να σοφός μάντης» (στ.837)



Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-837

Β΄ενότητα:724-785

ΣΤΟΧΟΙ

  • Η τραγικότητα των ηρώων μετά την αναγνώριση
  • Ο ρόλος των θεών- ο ρόλος της τύχης – η ανθρώπινη μοίρα
  • Η ματαιότητα του πολέμου
Mενέλαος – Eλένη – Xορός (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)


Mενέλαος – Eλένη – Xορός (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)
ΣΤΙΧΟΙ: 724-755: Τα δεινά του παρελθόντος
Η Ελένη κρατά τρισευτυχισμένη το Μενέλαο στην αγκαλιά της. Τότε εκείνος τελείως απρόσμενα ζητά να μάθει την ιστορία από την αρχή. Εκείνη διστάζει μα ο Μενέλαος επιμένει. Θεωρεί πως η Ελένη θα ξαλαφρώσει με την εκμυστήρευση. Έτσι του αναφέρει ότι δεν πήγε ποτέ στην Τροία, ότι ο Ερμής την έφερε στην Αίγυπτο, ότι η Ήρα είναι η αιτία των δεινών της (αφού αυτή αρνήθηκε στον Πάρη την ίδια ως δώρο της Αφροδίτης) και τελικά βρέθηκε το είδωλό της στην Τροία, ενώ αυτή βρισκόταν ήδη στην Αίγυπτο.

ΣΤΙΧΟΙ: 756-786: Οι οικογενειακές δυστυχίες της Ελένης
Η Ελένη συνεχίζει την ιστορία αναφερόμενη αυτή τη φορά στο σπίτι της στη Σπάρτη, όπου επικρατεί θρήνος για την ντροπή της αρπαγής της. Η μάνα της αυτοκτόνησε, η κόρη της ανύπαντρη μαραίνεται. Στην πραγματικότητα όμως η ίδια παρέμεινε αγνή, η συζυγική κλίνη δε λερώθηκε.
Η Ελένη δεν αποτελεί την προσωποποίηση της απιστίας, όπως θεωρούν όλοι, αλλά το πρότυπο της συζυγικής πίστης.
Ο Χορός συμμετέχει στη χαρά των συζύγων και εύχεται να πάνε όλα καλά από εδώ και πέρα.
Ο Μενέλαος στρέφεται στον Αγγελιαφόρο: Όλη η εκστρατεία στηρίχτηκε σ’ ένα ψέμα. Οι Έλληνες πολέμησαν για μια νεφέλη.
Ο Αγγελιαφόρος δυσπιστεί, ο Μενέλαος όμως είναι κατηγορηματικός και τον προτρέπει έντονα να πιστέψει όσα λέει.
Eλένη (Mάγια Λυμπεροπούλου, Eυριπίδης, Tρωαδίτισσες, Θέατρο Tέχνης, 1979)





Eλένη (Mάγια Λυμπεροπούλου,
Eυριπίδης, Tρωαδίτισσες,
Θέατρο Tέχνης, 1979)
ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί το μοτίβο της αρπαγής ενός προσώπου για να δικαιολογήσει όλα τα απρόσμενα και τα απροσδόκητα τα οποία έχουν συμβεί. Παράλληλα με την αφήγηση της Ελένης (αναδρομή στο παρελθόν) και τα όσα υπέφερε η ίδια και η οικογένειά της καταδικάζεται η παρέμβαση των θεών στη ζωή των ανθρώπων, που αντί να διασφαλίσουν την ηθική τάξη και ισορροπία, χρησιμοποιούν τους ανθρώπους προκειμένου να ικανοποιήσουν τα προσωπικά τους πάθη. Από την άλλη όμως αποκαταστάθηκε η τιμή της ηρωίδας, η οποία δεν έφταιξε σε τίποτε, αφού απλά έγινε ένα «παιχνίδι» στα χέρια των θεών. Επίσης ο Ευριπίδης δια στόματος των ηρώων του δεν χάνει την ευκαιρία να καταδικάσει για μια ακόμη φορά τον πόλεμο, έναν πόλεμο που έγινε μάταια, για μια «νεφέλη». Τέλος ο Χορός με την παρέμβασή του από τη μια  προσπαθεί να καταπραϋνει τη θλίψη των δύο συζύγων, παράλληλα όμως προοικονομεί και την ευνοϊκή εξέλιξη της υπόθεσης.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Είναι γεμάτος αγωνία. Κάνει ερωτήσεις για να μάθει τα πάντα. Ικανοποιείται, γιατί η Ελένη του ήταν πιστή, εκπλήσσεται όμως όταν ακούει την περίεργη αρπαγή της Ελένης από την Ήρα. Αγανακτεί για τη στάση των θεών και συμπονά την Ελένη.. Η συμπόνια αυτή κορυφώνεται όταν μαθαίνει για την αυτοκτονία της μητέρας της Ελένης και τη δυστυχία της κόρης τους, μεταπίπτει δε σε πόνο αβάσταχτο, όταν καταριέται τον Πάρη, τον υπεύθυνο της τόσης δυστυχίας. Η παρέμβαση του Χορού επιδιώκει να απαλύνει τον πόνο και αποσκοπεί στην μεταστροφή των συναισθημάτων του Μενέλαου, ο οποίος στρέφεται τώρα στον Αγγελιαφόρο λέγοντάς του ότι οι θεοί ήταν η αιτία των συμφορών.
Eλένη (M. Kωνσταντάρου, Eυριπίδης, Tρωάδες, θίασος Γ. Tσαρούχη, 1977, σκην. Γ. Tσαρούχης)
Eλένη (M. Kωνσταντάρου, Eυριπίδης, Tρωάδες, θίασος Γ. Tσαρούχη, 1977, σκην. Γ. Tσαρούχης)
ΕΛΕΝΗ: Συγκλονίζεται καθώς ξαναζεί το παρελθόν. Καταριέται και αμφισβητεί τους θεούς. Συντρίβεται όταν θυμάται το θάνατο της μητέρας της, τη δυστυχία της κόρης της. Κατηγορεί τους θεούς, βαρυγκομάει για την τύχη της.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Η συνάντηση και η αναγνώριση των δύο συζύγων συνιστούν χαρμόσυνο γεγονός, που βιώνουν και οι δύο με όλη τους την ένταση. Το τραγικό στοιχείο ενυπάρχει στις ερωτήσεις του Μενέλαου καθώς και στις απαντήσεις της Ελένης που μεταφέρουν τη δράση σε τραγικές στιγμές του παρελθόντος. Μπορεί οι ήρωες να το έχουν βιώσει στο παρελθόν, η ανάπλασή του όμως αποκαλύπτει την τραγική τους μοίρα, αφού οι ίδιοι γίνονται άβουλα όργανα στα χέρια των θεών. Τραγικότητα προσδίδουν ακόμηκαι οι οικογενειακές συμφορές της Ελένης καθώς και η δική της διαπόμπευση και κατασπίλωση του ονόματός της 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1.Ποιες πληροφορίες δίνει η Ελένη στον Μενέλαο στους στίχους 729-772 και πώς αυτές οδηγούν στη δικαίωσή της και την επιβεβαίωση της αθωότητάς της;
    2 .Η Ελένη μιλώντας για το παρελθόν της αναφέρεται για μία ακόμα φορά στο ρόλο των θεών. Σχολιάστε τη δράση των θεών στον κόσμο του Ευριπίδη. Διασφαλίζουν την τάξη του δικαίου ή ενεργούν απρόβλεπτα κινούμενοι από προσωπικά τους πάθη; 
   3. Στις τραγωδίες την αναγνώριση δύο αγαπημένων προσώπων ακολουθούν συνήθως: α) η εκδήλωση των συναισθημάτων αυτών που ξανασμίγουν, μαζί με αναφορές στο ρόλο της τύχης, β) μια κίνηση προς τα πίσω, προς το παρελθόν, γ) μια κίνηση προς τα εμπρός, προς το μέλλον.
Ποιους από τους άξονες αυτούς εντοπίζουμε μετά την αναγνώριση Μενέλαου-Ελένης στη σκηνή που μελετάμε;
Ας δούμε πιο συγκεκριμένα το δεύτερο άξονα: Ποια είναι η στάση του καθενός από τους δύο ήρωες απέναντι στο οδυνηρό παρελθόν; Tην καταλαβαίνετε;



Τετάρτη 27 Νοεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-837

ΣΤΟΧΟΙ
  • Η αναγνώριση των δύο συζύγων ως έκφραση συναισθημάτων (ηρώων, Χορού, Αγγελιαφόρου , θεατών)
  • Η κίνηση προς τα πίσω, προς το παρελθόν
  • Η κίνηση προς το εμπρός, προς το μέλλον

Α΄ενότητα:659-723

ΣΤΟΧΟΙ
  • Η σκηνική παρουσία του Αγγελιαφόρου και ο διπλός του ρόλος
  • Ο προσδιορισμός του ρόλου της αντίθεσης αναφορικά με την πορεία προς την αλήθεια και τη γνώση

ΠΡΟΣΩΠΑ: Ελένη-Μενέλαος-Αγγελιαφόρος –Χορός

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ: Τη στιχομυθία Ελένης-Μενέλαου διακόπτει η είσοδος του Αγγελιαφόρου. Μπαίνει από τη δεξιά πάροδο και κινείται γρήγορα προς το Μενέλαο.
Γενικά στο αρχαίο θέατρο οι άγγελοι μεταφέρουν στη σκηνή όσα γίνονται μακριά από αυτή και έχουν σχέση με την υπόθεση. Έτσι ο ποιητής αποκαθιστά την ενότητα του τόπου. Αντί δηλαδή να μεταφέρει τη δράση από τόπο σε τόπο, τα εκτός σκηνής γεγονότα παριστάνονται με αγγελικές ρήσεις.
Ο Αγγελιαφόρος είναι κι αυτός ναυαγός, ανάλογης εμφάνισης και ενδυμασίας με το Μενέλαο. Είναι επιπλέον μεγάλης ηλικίας όπως θα δούμε παρακάτω.
Γενικά οι Αγγελιαφόροι προέρχονται από χαμηλά κοινωνικά στρώματα και είναι ανώνυμοι. Θεωρούνται πρόσωπα περιθωριακά και συνήθως δε συμμετέχουν στη δράση.
Άγγελος: περιγραφή γεγονότων που έγιναν σε άλλο χώρο.
Εξάγγελος: περιγραφή γεγονότων που έγιναν μέσα στο παλάτι.
Aγγελιαφόρος (K. Mατσάκας, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)


ΣΤΙΧΟΙ:659-686: Η αγγελική ρήση – Η εξαφάνιση του ειδώλου
Ο Αγγελιαφόρος αναζητεί εναγωνίως το Μενέλαο, ο οποίος αρχίζει να ανησυχεί για τους συντρόφους του. Φοβάται μήπως δέχτηκαν επίθεση από ντόπιους. Ο Αγγελιαφόρος δεν απαντά και προαναγγέλλει τη διήγησή του ως θαύμα, λέγοντας ότι πήγαν χαμένοι οι κόποι του Μενέλαου. Ο Μενέλαος συνεχίζει τις ερωτήσεις (ποιες συμφορές, ποιος τόπος, ποιο είναι το μαντάτο). Ο Αγγελιαφόρος απαντά κατηγορηματικά: «Εχάθηκε η γυναίκα σου» και συνεχίζει περιγράφοντας τον τρόπο της φυγής. Η Ελένη χάθηκε στον αιθέρα προς τον ουρανό. Τα τελευταία της λόγια απευθύνονταν σε Έλληνες και Τρώες. Μάταια πολέμησαν στην Τροία. Τους ξεγέλασε η Ήρα. Ο Πάρης δεν πήρε την Ελένη αλλά το είδωλό της. Ο λόγος του ειδώλου έκλεισε με συμπάθεια προς την πραγματική Ελένη που φορτώθηκε τις ντροπιαστικές φήμες. Όταν ο Αγγελιαφόρος βλέπει μπροστά του την Ελένη η αντίδρασή του είναι δικαιολογημένη. Νομίζει ότι είχε φτερά και περιέπαιξε τους Έλληνες. Το είδωλο όμως έχει εξαφανιστεί και έχει αποκαλυφθεί η αλήθεια. Ο λόγος όμως του Αγγελιαφόρου δίνει τη λύση στο Μενέλαο. Μπροστά του έχει την πραγματική Ελένη και αφήνει τη χαρά να ξεχειλίσει.

ΣΤΙΧΟΙ:687-723:Η αναγνώριση
Mενέλαος – Eλένη (K. Aθανασόπουλος – Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο,1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)
Mενέλαος – Eλένη (K. Aθανασόπουλος – Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο,1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)
Ο Μενέλαος δεν έχει πια αμφιβολίες και δισταγμούς. Ο δρόμος για την αναγνώριση έχει ανοίξει. Τη χαρά του συμμερίζεται και η Ελένη. Και οι δυο τους αγκαλιάζονται ευτυχισμένοι. Τα μάτια της Ελένης γεμίζουν δάκρυα χαράς. Ο Μενέλαος ξαναθυμάται το παρελθόν, τότε που παντρεύτηκε την Ελένη. Μακάρι και τώρα η ευτυχία να κρατήσει. Ο Χορός συμμετέχει στη χαρά τους και η Ελένη χαρούμενη εκφράζει τα συναισθήματά της στο Χορό. Ο Μενέλαος θυμάται τις δολοπλοκίες των θεών. Τώρα όμως δεν τον νοιάζει γιατί έχει ξανά την Ελένη στην αγκαλιά του.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Ολοκληρώνεται η αναγνώριση των δύο συζύγων. Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη και πείθεται ότι η πραγματική Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο, ενώ το είδωλό της στην Τροία.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Μετά την αγγελική ρήση η αγωνία του γίνεται ανείπωτη χαρά, που τον στρέφει προς το ευτυχισμένο παρελθόν και τον κάνει να ελπίζει σ’ ένα ανάλογο μέλλον.
ΕΛΕΝΗ: Η χαρά της είναι παρόμοια. Αναγαλλιάζει και κλαίει από χαρά. Τα βάσανα του παρελθόντος παραμερίστηκαν μπροστά στη χαρά του παρόντος.
ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ: Ο λόγος του ενώνει τους δύο συζύγους. Έχει τα βασικά χαρακτηριστικά του απλού και αφελούς ανθρώπου. Δέχεται με πολύ μεγάλη ευκολία το θαύμα της εξαφάνισης της Ελένης και πέφτει σε σύγχυση μόλις την αντικρίζει. Δε φαίνεται να τον βασανίζουν όσα περίεργα συμβαίνουν. Αναβάλλει τη διήγηση στην αρχή και μετά γίνεται λεπτομερειακός. Η κωμική εμφάνισή του προετοιμάζει την έκρηξη της χαράς στους επόμενους στίχους. Εκπροσωπεί το λαϊκό στοιχείο, τους απλούς – ανώνυμους Έλληνες που υπέφεραν τα δεινά του πολέμου. Έτσι δεν παραλείπει να αναφέρει τα λόγια της Ελένης, ένα πραγματικό αντιπολεμικό κήρυγμα σε μια ιδιαίτερη δύσκολη εποχή για την Αθήνα.
Θεατρικά ο ρόλος του είναι σημαντικός, αφού εκτός από τα γεγονότα που περιγράφει, αναδεικνύει με το ύφος και την ανάλογη δραματικότητα της φωνής του ταυτόχρονα και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών, αγγίζει το μέσο θεατή , αποκαθιστά την τιμή της Ελένης. 

Η ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΡΗΣΗ: Περιεκτική, λεπτομερειακή, φωτογραφική. Ο Αγγελιαφόρος δεν υπεισέρχεται σε προσωπικές εκτιμήσεις και αξιολογήσεις, αλλά αφήνει τους θεατές να δουν τα γεγονότα με τη φαντασία τους. Η είδηση υπερβαίνει την ανθρώπινη φύση. Το ύφος των λόγων του προβάλλουν φόβο και δέος. Όταν σε α΄πρόσωπο μεταφέρει αυτούσια τα λόγια της Ελένης, το ύφος γίνεται πομπώδες και μεγαλόπρεπο. Στο τέλος η ταραχή και η ένταση φεύγουν, αλλά μιλώντας για τη συμφορά του πολέμου αγριεύει, γίνεται περισσότερο απειλητικός, συμπάσχει με το Μενέλαο.
Mενέλαος – Eλένη (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου,1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Πώς διαμορφώνεται η συναισθηματική κατάσταση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 659-686;
2. Η παρουσία του Αγγελιαφόρου συντελεί στη δεύτερη αναγνώριση (της Ελένης από το Μενέλαο). Να σχολιάσετε τη διαπίστωση αυτή.
3. Στη σκηνή της αναγνώρισης η Ελένη εμφανίζεται πιο συναισθηματική και πιο εκδηλωτική από το Μενέλαο που παρουσιάζεται συγκρατημένος. Από πού φαίνεται αυτό;
4. Παρακολουθούμε την αναγνώριση ανάμεσα στο Μενέλαο και την Ελένη. Οι ήρωες περνούν από την άγνοια στη γνώση, οπότε αίρεται και η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι. Οι ήρωες υπάρχουν πια με την πραγματική τους ταυτότητα (είναι = φαίνεσθαι).
Ας αναζητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάβαση από την άγνοια στη γνώση.
Ποια συναισθήματα γεννά στους ήρωες;
Eσύ τι νιώθεις;

Η ΕΛΕΝΗ ΣΕ ΚΟΜΙΚ




Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ – ΣΤΙΧΟΙ: 576-587

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

1η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ: 588-658

ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:

  • Η πορεία προς την αναγνώριση των δύο συζύγων
  • Τα γεγονότα προ αναγνώρισης (κλιμάκωση δράσης και συναισθημάτων)
  • Οι συναισθηματικές μεταπτώσεις και οι διακυμάνσεις συναισθημάτων της ηρωίδας, του Χορού, των θεατών
  • Η επιβράδυνση της 1ης σκηνής ως στοιχείο τεχνικής (καθυστέρηση αναγνώρισης, εξαιτίας της προσκόλλησης των ηρώων στο φαίνεσθαι)
  • Διερεύνηση και λειτουργία τραγικής ειρωνείας
  • Συσχέτιση αυτής της τεχνικής με τη βασική αντίθεση του δράματος είναι – φαίνεσθαι 

ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ :Η επανεμφάνιση του Χορού, η δεύτερη κατά κάποιο τρόπο είσοδός του στην ορχήστρα.
Ο Χορός πληροφορεί τους θεατές για την προφητεία της μάντισσας Θεονόης. Ο Μενέλαος δεν πέθανε, περιπλανιέται σε ξένα ακρογιάλια αναζητώντας την πατρίδα. Οι θεατές γνωρίζουν ότι ο Μενέλαος είναι παρών και ακούει το τραγούδι του Χορού (τραγική ειρωνεία), το οποίο διακόπτει η Ελένη που ξαναμπαίνει στη σκηνή.
Χορός Eλένης (K.Θ.B.E., 1982, χορογραφία E. Πήττα)
Χορός Eλένης (K.Θ.B.E., 1982, χορογραφία E. Πήττα)

1η ΣΚΗΝΗ

ΣΤΙΧΟΙ:566-606: Μονόλογος Ελένης
Η ηρωίδα επιβεβαιώνει την πληροφορία του Χορού. Το μόνο που δεν έχει αποκαλύψει η μάντισσα είναι αν ο Μενέλαος θα σωθεί στην Αίγυπτο. Η Ελένη γεμάτη απορία διερωτάται πότε θα αντικρίσει τον άντρα της. Όταν βλέπει τον ξένο αιφνιδιάζεται, φοβούμενη μήπως κάποια πλεκτάνη ετοίμασε ο Θεοκλύμενος. Τρέχει στο μνήμα του Πρωτέα. Ενώ ο Μενέλαος την ακολουθεί, εκείνη νομίζει πως την καταδιώκει.
ΣΤΙΧΟΙ:607-658: Διάλογος Ελένης –Μενέλαου. Αμφιβολίες ήρωα.
Ο Μενέλαος την παρακαλά να σταματήσει. Στην άγνωστη γυναίκα αναγνωρίζει την Ελένη. Εκείνη παρεξηγεί τη στάση του και είναι πεπεισμένη πως τον έστειλε ο Θεοκλύμενος. Ο Μενέλαος προσπαθεί να εξηγήσει την έκπληξή της. Η Ελένη τον αναγνωρίζει. Ρωτούν ο ένας τον άλλο και ομολογούν. Η ίδια έχει πειστεί ότι μπροστά της βρίσκεται ο άντρας της. Ο Μενέλαος όμως νομίζει ότι βλέπει μπροστά του το φάντασμά της και επικαλείται την Εκάτη. Η Ελένη προσπαθεί να τον καθησυχάσει: η «άλλη» Ελένη που κρατά στη σπηλιά είναι το είδωλό της, που πήγε στην Τροία σύμφωνα με τη θέληση της Ήρας. Η πραγματική Ελένη είναι μπροστά του. Ο Μενέλαος δυσπιστεί και είναι έτοιμος να φύγει. Η Ελένη εκλιπαρεί. Βλέπει να πέφτει σε δυστυχία. Η επιστροφή στην Ελλάδα φαντάζει ανεκπλήρωτο όνειρο.
Eλένη – Mενέλαος (Ά. Συνοδινού – Θ. Kωτσόπουλος, Eθνικό Θέατρο, 1962, σκην. T. Mουζενίδης)



Eλένη – Mενέλαος (Ά. Συνοδινού – Θ. Kωτσόπουλος, Eθνικό Θέατρο, 1962, σκην. T. Mουζενίδης)

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Η 1η σκηνή του β επεισοδίου είναι σημαντική. Μετά τη μεμονωμένη παρουσίαση των δύο συζύγων επέρχεται η συνάντησή τους. Εδώ προωθείται η διαδικασία της αναγνώρισης, όμως δεν ολοκληρώνεται. Η Ελένη αναγνωρίζει το Μενέλαο που αρνείται να πιστέψει αυτό που βλέπει και βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Η συνεχής μετάπτωση των προσώπων και ο συνεχής διχασμός ενέχουν τραγικότητα. Εξάλλου η τύχη που συνιστά μια υπέρτατη δύναμη, υπερβαίνει τα πρόσωπα και τα καθιστά άβουλα όργανά της.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Έντονο, από την είσοδο του Χορού και στη συνέχεια από την εμφάνιση της Ελένης, την στιχομυθία των κύριων προσώπων, τη ρευστότητα της συμπεριφοράς τους και της ψυχολογίας τους.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Τι ρόλο παίζει η στιχομυθία στην ενότητα αυτή;
2. Τι εκφράζουν τα σημεία στίξης στους στίχους 602, 625, 629, 654;
3. Ο Μενέλαος δεν δέχεται ότι η γυναίκα που βλέπει μπροστά του είναι η Ελένη. Δικαιολογήστε τη στάση του.
4. Η Ελένη παρουσιάζεται πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος. Από πού φαίνεται αυτό;

Παρασκευή 8 Νοεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Α ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

3η ΣΚΗΝΗ – ΣΤΙΧΟΙ: 542-575


ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Η Γερόντισσα αποσύρεται στο εσωτερικό των ανακτόρων. Ο Μενέλαος μένει μόνος στη σκηνή. Γεμάτος έκπληξη μονολογεί. Μετά τις πληροφορίες της Γερόντισσας οι απορίες και τα ερωτηματικά τον κατακλύζουν.

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

  • ΣΤΙΧΟΙ:542-558: Οι απορίες και τα ερωτηματικά του Μενέλαου.
Νιώθει έκπληξη, καθώς, εκτός από την Ελένη που έφερε από την Τροία και έκρυψε στη σπηλιά, ανακαλύπτει ότι στο παλάτι κατοικεί και μια «άλλη» Ελένη. Όπως και η δική του, είναι κόρη του Δία, γεννήθηκε στη Σπάρτη και συνδέεται με την Τροία. Τα ίδια στοιχεία προσωπικής ταυτότητας συμπίπτουν σε δύο πρόσωπα. Ο κόσμος της λογικής κλονίζεται. Ο Μενέλαος άλλη Ελένη είχε στο νου του και άλλη παρουσιάζεται στην Αίγυπτο. Αμήχανος διερωτάται με αφέλεια αν υπάρχουν δύο θεοί με το όνομα ‘Δίας’ , δύο πόλεις με το όνομα ‘Σπάρτη’ ή δύο πόλεις με το όνομα Τροία. Η βεβαιότητα του ήρωα έχει εξαφανιστεί. Ο ίδιος νιώθει πια άβουλο όργανο της Μοίρας.
Τρωικός πόλεμος
Η θεόμορφη Ελένη
Η ωραία Ελένη



  • ΣΤΙΧΟΙ:559-575: Η απόφαση να παραμείνει στην Αίγυπτο.
Την απορία και την έκπληξη του Μενέλαου διαδέχεται η απόφασή του να παραμείνει και να μην τραπεί σε φυγή παρά τις απειλές και τις προειδοποιήσεις της Γερόντισσας. Σκέφτεται δύο τρόπους αντίδρασης: Αν ο βασιλιάς είναι σκληρός να τρέξει και να κρυφτεί στο συντριμμένο καράβι. Αν είναι φιλεύσπλαχνος, να ζητήσει τη βοήθειά του. Οι θεατές δεν έχουν μπροστά τους το δοξασμένο ήρωα της Τροίας, αλλά ένα ταλαιπωρημένο άνθρωπο, που εναγώναι επιζητεί τη σωτηρία του.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δεν είναι πια ο ομηρικός ήρωας. Τα ηρωικά στοιχεία του χαρακτήρα του έχουν ανατραπεί. Είναι ο ρακένδυτος ναυαγός και όχι ο λαμπρός βασιλιάς της Σπάρτης. Το θέαμα του έτοιμου Μενέλαου να κρυφτεί ή να εκλιπαρήσει το βασιλιά της Αιγύπτου, συντελεί στη γελοιοποίηση του ήρωα, ο οποίος είναι βυθισμένος στην απορία και στη σύγχυση. Η δειλία που επιδεικνύει δεν αρμόζει στο ήθος του πολεμιστή. Ο Μενέλαος είναι πια κωμικό και όχι ηρωικό πρόσωπο.
Mενέλαος, ο βασιλιάς της Σπάρτης
Ο Μενέλαος ναυαγός

ΤΡΑΓΙΚΟ – ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Το θέαμα του αξιολύπητου βασιλιά έχει τραγικές διαστάσεις. Η μετάπτωση από την ευτυχία στη δυστυχία συνιστά τραγικό στοιχείο. Η τραγικότητα αυτή εντείνεται και από τη σύγχυση του ήρωα, ο οποίος αμφιταλαντεύεται και διχάζεται. Η απώλεια της προσωπικότητας, το ’παιχνίδι’ ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια δεν είναι απαλλαγμένο από τραγικότητα.
Το γεγονός ότι ο Μενέλαος βρίσκεται μόνος του πάνω στη σκηνή παρουσιάζει έντονη εσωτερική δραματικότητα. Ο ήρωας ταλανίζεται από απορίες και ερωτηματικά, στο τέλος όμως καταλήγει σε μια απόφαση, κινητοποιώντας παράλληλα και το ενδιαφέρον των θεατών που αγωνιούν κι αυτοί για την τύχη του.
 Η δραματικότητα επιτείνεται και από την εμφάνιση του ήρωα, καθώς και από τα φωνητικά και κινησιακά μέσα της υποκριτικής.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Ο θεατρικός λόγος του Μενέλαου είναι αποκαλυπτικός του ήθους και της ψυχολογίας του. Στο πρώτο μέρος του μονολόγου κυριαρχούν οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις του ίδιου του ήρωα. Οι απαντήσεις είναι σύντομες, εκτός από την πρώτη που είναι μακροσκελής. Η τελική του απόφαση αποδίδεται με λόγο στέρεο, χωρίς ιδιαίτερα στολίδια. Κυριαρχούν τα ρήματα που είναι παραστατικά και υπάρχουν μόνο τέσσερα χαρακτηριστικά επίθετα.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Η θεατρική οικονομία επιβάλλει τη μεμονωμένη παρουσία των δύο βασικών ηρώων και τη διαμόρφωση της ανάλογης ψυχολογίας. Η απόφαση του Μενέλαου να παραμείνει στην Αίγυπτο, άρα και πάνω στη σκηνή, οργανώνει κατά κάποιο τρόπο τη συνάντηση με την Ελένη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ο Μενέλαος λέει πως ακούει «καινούριες πιο μεγάλες συμφορές» (στ. 542-543). Ποιες είναι αυτές;
2.Ποια στοιχεία από αυτά που έδωσε η Γερόντισσα στον Μενέλαο σχετικά με την Ελένη προκαλούν σύγχυση και με ποια επιχειρήματα αυτός καθησυχάζει τον εαυτό του;
3. Οι σκέψεις του Μενέλαου είναι απλοϊκές. Να δικαιολογήσετε τη διαπίστωση αυτή με στοιχεία του κειμένου.


4. Να σχολιάσετε τη φράση:  « η πιο μεγάλη δύναμη ‘ ναι η ανάγκη» (στ. 575).