ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2^η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-837

ΣΤΟΧΟΙ

• Η αναγνώριση των δύο συζύγων ως έκφραση συναισθημάτων (ηρώων, Χορού, Αγγελιαφόρου , θεατών)
• Η κίνηση προς τα πίσω, προς το παρελθόν
• Η κίνηση προς το εμπρός, προς το μέλλον

Α΄ενότητα:659-723

ΣΤΟΧΟΙ

• Η σκηνική παρουσία του Αγγελιαφόρου και ο διπλός του ρόλος
• Ο προσδιορισμός του ρόλου της αντίθεσης αναφορικά με την πορεία προς την αλήθεια και τη γνώση

ΠΡΟΣΩΠΑ: Ελένη-Μενέλαος-Αγγελιαφόρος –Χορός

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ: Τη στιχομυθία Ελένης-Μενέλαου διακόπτει η είσοδος του Αγγελιαφόρου. Μπαίνει από τη δεξιά πάροδο και κινείται γρήγορα προς το Μενέλαο.

Γενικά στο αρχαίο θέατρο οι άγγελοι μεταφέρουν στη σκηνή όσα γίνονται μακριά από αυτή και έχουν σχέση με την υπόθεση. Έτσι ο ποιητής αποκαθιστά την ενότητα του τόπου. Αντί δηλαδή να μεταφέρει τη δράση από τόπο σε τόπο, τα εκτός σκηνής γεγονότα παριστάνονται με αγγελικές ρήσεις.

Ο Αγγελιαφόρος είναι κι αυτός ναυαγός, ανάλογης εμφάνισης και ενδυμασίας με το Μενέλαο. Είναι επιπλέον μεγάλης ηλικίας όπως θα δούμε παρακάτω.

Γενικά οι Αγγελιαφόροι προέρχονται από χαμηλά κοινωνικά στρώματα και είναι ανώνυμοι. Θεωρούνται πρόσωπα περιθωριακά και συνήθως δε συμμετέχουν στη δράση.

Άγγελος: περιγραφή γεγονότων που έγιναν σε άλλο χώρο.

Εξάγγελος: περιγραφή γεγονότων που έγιναν μέσα στο παλάτι.

Aγγελιαφόρος (K. Mατσάκας, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

ΣΤΙΧΟΙ:659-686: Η αγγελική ρήση – Η εξαφάνιση του ειδώλου

Ο Αγγελιαφόρος αναζητεί εναγωνίως το Μενέλαο, ο οποίος αρχίζει να ανησυχεί για τους συντρόφους του. Φοβάται μήπως δέχτηκαν επίθεση από ντόπιους. Ο Αγγελιαφόρος δεν απαντά και προαναγγέλλει τη διήγησή του ως θαύμα, λέγοντας ότι πήγαν χαμένοι οι κόποι του Μενέλαου. Ο Μενέλαος συνεχίζει τις ερωτήσεις (ποιες συμφορές, ποιος τόπος, ποιο είναι το μαντάτο). Ο Αγγελιαφόρος απαντά κατηγορηματικά: «Εχάθηκε η γυναίκα σου» και συνεχίζει περιγράφοντας τον τρόπο της φυγής. Η Ελένη χάθηκε στον αιθέρα προς τον ουρανό. Τα τελευταία της λόγια απευθύνονταν σε Έλληνες και Τρώες. Μάταια πολέμησαν στην Τροία. Τους ξεγέλασε η Ήρα. Ο Πάρης δεν πήρε την Ελένη αλλά το είδωλό της. Ο λόγος του ειδώλου έκλεισε με συμπάθεια προς την πραγματική Ελένη που φορτώθηκε τις ντροπιαστικές φήμες. Όταν ο Αγγελιαφόρος βλέπει μπροστά του την Ελένη η αντίδρασή του είναι δικαιολογημένη. Νομίζει ότι είχε φτερά και περιέπαιξε τους Έλληνες. Το είδωλο όμως έχει εξαφανιστεί και έχει αποκαλυφθεί η αλήθεια. Ο λόγος όμως του Αγγελιαφόρου δίνει τη λύση στο Μενέλαο. Μπροστά του έχει την πραγματική Ελένη και αφήνει τη χαρά να ξεχειλίσει.

ΣΤΙΧΟΙ:687-723:Η αναγνώριση

Mενέλαος – Eλένη (K. Aθανασόπουλος – Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο,1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Ο Μενέλαος δεν έχει πια αμφιβολίες και δισταγμούς. Ο δρόμος για την αναγνώριση έχει ανοίξει. Τη χαρά του συμμερίζεται και η Ελένη. Και οι δυο τους αγκαλιάζονται ευτυχισμένοι. Τα μάτια της Ελένης γεμίζουν δάκρυα χαράς. Ο Μενέλαος ξαναθυμάται το παρελθόν, τότε που παντρεύτηκε την Ελένη. Μακάρι και τώρα η ευτυχία να κρατήσει. Ο Χορός συμμετέχει στη χαρά τους και η Ελένη χαρούμενη εκφράζει τα συναισθήματά της στο Χορό. Ο Μενέλαος θυμάται τις δολοπλοκίες των θεών. Τώρα όμως δεν τον νοιάζει γιατί έχει ξανά την Ελένη στην αγκαλιά του.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Ολοκληρώνεται η αναγνώριση των δύο συζύγων. Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη και πείθεται ότι η πραγματική Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο, ενώ το είδωλό της στην Τροία.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Μετά την αγγελική ρήση η αγωνία του γίνεται ανείπωτη χαρά, που τον στρέφει προς το ευτυχισμένο παρελθόν και τον κάνει να ελπίζει σ’ ένα ανάλογο μέλλον.

ΕΛΕΝΗ: Η χαρά της είναι παρόμοια. Αναγαλλιάζει και κλαίει από χαρά. Τα βάσανα του παρελθόντος παραμερίστηκαν μπροστά στη χαρά του παρόντος.

ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ: Ο λόγος του ενώνει τους δύο συζύγους. Έχει τα βασικά χαρακτηριστικά του απλού και αφελούς ανθρώπου. Δέχεται με πολύ μεγάλη ευκολία το θαύμα της εξαφάνισης της Ελένης και πέφτει σε σύγχυση μόλις την αντικρίζει. Δε φαίνεται να τον βασανίζουν όσα περίεργα συμβαίνουν. Αναβάλλει τη διήγηση στην αρχή και μετά γίνεται λεπτομερειακός. Η κωμική εμφάνισή του προετοιμάζει την έκρηξη της χαράς στους επόμενους στίχους. Εκπροσωπεί το λαϊκό στοιχείο, τους απλούς – ανώνυμους Έλληνες που υπέφεραν τα δεινά του πολέμου. Έτσι δεν παραλείπει να αναφέρει τα λόγια της Ελένης, ένα πραγματικό αντιπολεμικό κήρυγμα σε μια ιδιαίτερη δύσκολη εποχή για την Αθήνα.

Θεατρικά ο ρόλος του είναι σημαντικός, αφού εκτός από τα γεγονότα που περιγράφει, αναδεικνύει με το ύφος και την ανάλογη δραματικότητα της φωνής του ταυτόχρονα και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών, αγγίζει το μέσο θεατή , αποκαθιστά την τιμή της Ελένης. 

Η ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΡΗΣΗ: Περιεκτική, λεπτομερειακή, φωτογραφική. Ο Αγγελιαφόρος δεν υπεισέρχεται σε προσωπικές εκτιμήσεις και αξιολογήσεις, αλλά αφήνει τους θεατές να δουν τα γεγονότα με τη φαντασία τους. Η είδηση υπερβαίνει την ανθρώπινη φύση. Το ύφος των λόγων του προβάλλουν φόβο και δέος. Όταν σε α΄πρόσωπο μεταφέρει αυτούσια τα λόγια της Ελένης, το ύφος γίνεται πομπώδες και μεγαλόπρεπο. Στο τέλος η ταραχή και η ένταση φεύγουν, αλλά μιλώντας για τη συμφορά του πολέμου αγριεύει, γίνεται περισσότερο απειλητικός, συμπάσχει με το Μενέλαο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Πώς διαμορφώνεται η συναισθηματική κατάσταση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 659-686;

2. Η παρουσία του Αγγελιαφόρου συντελεί στη δεύτερη αναγνώριση (της Ελένης από το Μενέλαο). Να σχολιάσετε τη διαπίστωση αυτή.

3. Στη σκηνή της αναγνώρισης η Ελένη εμφανίζεται πιο συναισθηματική και πιο εκδηλωτική από το Μενέλαο που παρουσιάζεται συγκρατημένος. Από πού φαίνεται αυτό;

4. Παρακολουθούμε την αναγνώριση ανάμεσα στο Μενέλαο και την Ελένη. Οι ήρωες περνούν από την άγνοια στη γνώση, οπότε αίρεται και η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι. Οι ήρωες υπάρχουν πια με την πραγματική τους ταυτότητα (είναι = φαίνεσθαι).

Ας αναζητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάβαση από την άγνοια στη γνώση.

Ποια συναισθήματα γεννά στους ήρωες;

Eσύ τι νιώθεις;

Η ΕΛΕΝΗ ΣΕ ΚΟΜΙΚ