Σάββατο 29 Μαρτίου 2014

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ: ΣΤΙΧΟΙ :1653-1870

1η ΣΚΗΝΗ - ΣΤΙΧΟΙ :1653-1778

ΣΤΟΧΟΙ

  • Μελέτη των βασικών χαρακτηριστικών του ναύτη – αγγελιαφόρου
  • Διερεύνηση της δομής και του περιεχομένου της αγγελικής ρήσης καθώς και της λειτουργίας της
  • Ηθογράφηση ηρώων
  • Σχολιασμός των ιδεών και των στερεοτύπων (διάνοια)
 
ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ
Το τραγούδι του Χορού τελειώνει με την είσοδο του Αγγελιαφόρου. Μπαίνει στη σκηνή από τη δεξιά προς τους θεατές πάροδο. Η σκευή του είναι απλή. Αναζητά το Θεοκλύμενο, που εξέρχεται από τη μεσαία πύλη των ανακτόρων.
Η αφήγηση του Αγγελιαφόρου συνδέει όσα προηγήθηκαν με αυτά που ακολούθησαν, αποκαθιστώντας  με αυτό τον τρόπο την ενότητα του δράματος.
 
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ :1653-1667: Η είδηση του Αγγελιαφόρου
Ο Αγγελιαφόρος ανακοινώνει αμέσως τα κακά μαντάτα μόλις βλέπει το Θεοκλύμενο. Η Ελένη έφυγε και ο βασιλιάς πρέπει να βρει άλλη γυναίκα. Έκπληκτος αλλά και δύσπιστος ο Θεοκλύμενος ρωτά να μάθει τον τρόπο δραπέτευσης. Έτσι ξεκινούν οι αποκαλύψεις: Ο ρακένδυτος ξένος ήταν ο Μενέλαος και το καράβι που έδωσε ο ίδιος για να προσφερθούν οι νεκρικές τιμές αποτέλεσε το μέσο διαφυγής των δύο συζύγων. Ο βασιλιάς ζητά να μάθει όλη την αλήθεια. Έτσι αρχίζει η μακροσκελής αφήγηση του Αγγελιαφόρου.
Η απάτη και η πανουργία της Ελένης αποκαλύπτεται. Η οδυνηρή αλήθεια αποκαθιστά το «είναι» και ανατρέπει το «φαίνεσθαι».

ΣΤΙΧΟΙ :1668-1738: Τα γεγονότα πριν τη συμπλοκή
Ο μακρότατος μονόλογος του Αγγελιαφόρου ξεκινά από τη στιγμή που οι ήρωες εγκαταλείπουν τη σκηνή στο τέλος του Δ Επεισοδίου. Η Ελένη με την ανάλογη ιεροπρέπεια και θρηνώντας για το χαμένο της σύζυγο κατευθύνεται προς το πλοίο, ενώ ο Μενέλαος βαδίζει δίπλα της. Κι ενώ οι ναύτες ετοιμάζονται για τον απόπλου, εμφανίζονται οι Έλληνες που καλούνται να πάρουν μέρος στις προσφορές. Οι ναύτες δεν αντιδρούν καθώς κυβερνήτης του πλοίου είναι ο Μενέλαος και αυτός δίνει τις διαταγές. Η αντίσταση του ζώου να μπει στο καράβι αποτελεί δυσοίωνο σημάδι, αλλά με τη βοήθεια των Ελλήνων ανεβαίνει κι αυτό. Τελευταία επιβιβάζεται Η Ελένη. Όταν το πλοίο απομακρύνεται από το λιμάνι, αρχίζει η θυσία του ταύρου, ενώ παράλληλα ο Μενέλαος τραβά το ξίφος και εύχεται στον Ποσειδώνα και στις Νηρηίδες να τους σώσουν και να τους πάνε σώους και αβλαβείς στην Ελλάδα.

 
ΣΤΙΧΟΙ :1739- 1776: Η συμπλοκή
Οι Αιγύπτιοι ναύτες αντιλαμβάνονται την προδοσία, αλλά ήδη η συμπλοκή έχει αρχίσει. Ο Μενέλαος ενθαρρύνει τους άντρες του και μάχεται γενναία. Η Ελένη προτρέπει κι αυτή τους Έλληνες να πολεμήσουν. Άλλωστε από την έκβαση της μάχης κρίνεται η σωτηρία τους. Οι ναύτες αντιστέκονται με ό,τι βρουν μπροστά τους , τελικά όμως χάνονται όλοι. Ο Μενέλαος δίνει αμέσως εντολή να βάλουν πλώρη για την Ελλάδα.
Ο μόνος φυσικά που σώθηκε ήταν ο Αγγελιαφόρος που τον μάζεψε ένας ψαράς και κατάφερε να γλιτώσει τη ζωή του.

ΣΤΙΧΟΙ : 1777 -1778 : Η παρέμβαση του Χορού
Η δίστιχη παρέμβαση του Χορού χαρακτηρίζεται από την ηπιότητα της διατύπωσης αλλά και την υποκρισία της σκέψης: Ο Μενέλαος ήταν μπροστά στα μάτια τους και τους ξέφυγε, όπως άλλωστε και πέρασε απαρατήρητος από όλους και κυρίως από το Θεοκλύμενο.
 
Ο αγγελιοφόρος – βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου 
  • Η αποστολή του υπηρετεί την ενότητα τόπου απ΄τη μια και την απαγόρευση παράστασης φόνων, ανθρωποκτονιών και γενικά βίαιων πράξεων στη σκηνή απ’ την άλλη.
  • Ανώνυμο, δευτερεύον πρόσωπο, αναφέρεται μόνο με την ιδιότητά του.
  • Ανήκει σε κατώτερη κοινωνική τάξη, λαϊκός τύπος, συχνά άξεστος στους τρόπους με πείρα βγαλμένη απ’ τη ζωή και θυμοσοφική διάθεση.
  • Εκφέρει εκτενή λόγο με μεγάλες σε έκταση περιγραφές και περιττές συχνά λεπτομέρειες.
Ρόλος – Δομή – περιεχόμενο αγγελικής ρήσης 
  • Διευθετούνται οι εκκρεμότητες σχετικά με την τύχη των ηρώων και των συντρόφων του Μενέλαου.
  • Ο αγγελιοφόρος δεν φλυαρεί ανούσια, αλλά δεν ανακοινώνει και αμέσως την είδηση: αναφέρεται στην εντύπωση που θα προκαλέσει η αναγγελία της, στις συνέπειες της είδησης για το Θεοκλύμενο και τέλος φτάνει στην ίδια την είδηση.
  • Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και κερδίζει σε πειθώ, ζωντάνια και παραστατικότητα, καθώς ο αφηγητής είναι αυτόπτης μάρτυς και δε διστάζει να προχωρήσει σε περιγραφή συναισθημάτων, προσωπικά σχόλια και εκτιμήσεις. Ωστόσο υστερεί σε αξιοπιστία και αντικειμενικότητα.
  • Με την υποκριτική του τέχνη ζωντανεύει την εκτενή, αντιθεατρική αφήγηση (κινήσεις, προσεκτικές χειρονομίες, αυξομοίωση έντασης, χρώμα φωνής, μίμηση φωνής ηρώων).

Το ήθος των ηρώων
Θεοκλύμενος: Έκπληκτος και αμήχανος από την απρόσμενη είδηση, αδυνατεί να πιστέψει τον αγγελιοφόρο και τον ειρωνεύεται. Η απόλυτη εμπιστοσύνη στη δύναμή του και οι διαβεβαιώσεις της αδιάψευστης μάντισσας δεν τον αφήνουν να αποδεχτεί ότι έπεσε σε παγίδα, νικημένος από το πάθος του και την ευφυΐα μιας γυναίκας.
Μενέλαος, Ελένη: Συμπληρώνεται η εικόνα των δύο ηρώων που αναγκασμένοι να υπερασπίσουν τη ζωή και την ευτυχία τους, καταφεύγουν στη βία παραβαίνοντας τις αρχές τους. Δυναμική και μεγαλοπρεπής η Ελένη, παραμένει η ψυχή της σκευωρίας, εμψυχώνοντας τους στρατιώτες. Ο Μενέλαος θυσιάζει με ευσέβεια στους θεούς και αγωνίζεται με ηρωισμό και ανδρεία δίπλα στους στρατιώτες του. Η «αριστεία» του αποκαθιστά την τιμή του ως ομηρικού ήρωα.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Από την 1η σκηνή της Εξόδου φαίνεται ότι το δράμα βαίνει προς τη λύση του. Ο σκοπός των δύο συζύγων έχει εκπληρωθεί. Η σωτηρία τους και η αναχώρηση για την Ελλάδα είναι γεγονός. Το σχέδιο της Ελένης έχει στεφθεί με επιτυχία και το κυριότερο ο Θεοκλύμενος δεν μπορεί να αντιδράσει.
 

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ
«Mπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους, / πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους»(στ. 1745-1746), παροτρύνει ο Μενέλαος τους συντρόφους του και οι άοπλοι βάρβαροι αντιστέκονται στους οπλισμένους Έλληνες:
στη σκηνή της συμπλοκής ο Ευριπίδης φαίνεται να στέκεται ειρωνικά απέναντι στο ιδεολογικό στερεότυπο της υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Οι πολιτισμένοι Έλληνες προβαίνουν σε άγρια σφαγή των ανυποψίαστων και άοπλων Αιγυπτίων, εικόνα που προκαλεί φρίκη και απέχθεια στο θεατή και συγκλονίζει με την αντιστροφή των αξιών οι οποίες έθρεψαν το στερεότυπο της ελληνικής ανωτερότητας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να σχολιάσετε τα γεγονότα του καραβιού και να δικαιολογήσετε  την άποψή σας σχετικά με τη συμπεριφορά Μενέλαου-Ελένης.
2. Ο Θεοκλύμενος ακούει τη διήγηση του Αγγελιαφόρου χωρίς να τον διακόψει. Γιατί;
3.  Να σχολιάσετε τους στίχους 1775-1776.



Κυριακή 16 Μαρτίου 2014

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ
Δ΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
ΣΤΙΧΟΙ: 1500-1592

ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:

  • Διερεύνηση του ρόλου του συγκεκριμένου Επεισοδίου
  • Αξιολόγηση της παρουσίας των δύο συζύγων
  • Επισήμανση της κυριαρχίας του «φαίνεσθαι» και αναζήτηση των τρόπων με τους οποίους δηλώνεται
  • Διερεύνηση σχετική με την ειδολογική κατάταξη της «Ελένης και αντίστοιχος προβληματισμός για θέματα ερμηνείας της συγκεκριμένης τραγωδίας.

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Μετά το Β Στάσιμο και την παρέμβαση του Χορού με το μυστηριακό του τραγούδι, στη σκηνή εμφανίζονται η Ελένη και ο Μενέλαος. Εκείνη στα μαύρα, βαρυπενθούσα, εκείνος αστράφτει μέσα στην ολοκαίνουρια αρματωσιά του. Οι θεατές αναγνωρίζουν τον ομηρικό ήρωα, αφού τώρα φοράει χιτώνα καθαρό και κρατάει ασπίδα και δόρυ. Μετά το μονόλογο της Ελένης βγαίνει στη σκηνή και ο Θεοκλύμενος μαζί με δύο δούλους που κρατούν τις νεκρικές προσφορές.

(K. Aθανασόπουλος – Σ. Mαβίδης – Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:1500-1523: Ο μονόλογος της Ελένης
Η Ελένη στρέφεται προς το Χορό. Τον πληροφορεί πως η Θεονόη δεν αποκάλυψε την αλήθεια στο Θεοκλύμενο, αφού του είπε πως ο Μενέλαος πνίγηκε, άρα το σχέδιο εξαπάτησής του έχει τεθεί σε εφαρμογή. Στη συνέχεια προαναγγέλλει την έξοδο του βασιλιά από το παλάτι και ζητά την εχεμύθεια των γυναικών του Χορού.
 

ΣΤΙΧΟΙ:1524-1580: Οι τελευταίες διαταγές του Θεοκλύμενου
Ο Θεοκλύμενος διατάζει τους δούλους του που κρατούν τις νεκρικές προσφορές να βαδίζουν κατά την τάξη που όρισε ο ξένος. Έπειτα στρέφεται προς την Ελένη, η οποία δείχνει ταραγμένη και θλιμμένη. Την προτρέπει να μείνει μαζί του, γιατί φοβάται μήπως παρασυρμένη από τον πόνο της, πέσει στη θάλασσα. Εκείνη όμως του τονίζει ότι είναι καθήκον της να τιμήσει η ίδια τον πρώτο της άντρα, αλλά δεν υπάρχει κανένα όφελος να πεθάνει κι αυτή μαζί του. Με αυτή την απάντηση άλλωστε θα διαπιστώσει για μία ακόμη φορά ο Θεοκλύμενος πόσο άξια γυναίκα είναι η μελλοντική του σύζυγος. Γεμάτος χαρά μετά τη διαβεβαίωση της Ελένης, δίνει εντολή να ανοιχτεί στο πέλαγος η «πεντηκόντορος ναυς» με κυβερνήτη το Μενέλαο, στον οποίο οι ναύτες πρέπει να υπακούν πιστά. Την πρότασή του να ακολουθήσει κι αυτός τους ναύτες του στο καράβι, η Ελένη με πονηριά την απορρίπτει. Κύριο μέλημά του πρέπει να είναι οι ετοιμασίες του γάμου. Έτσι ο Θεοκλύμενος εγκαταλείπει χαρούμενος τη σκηνή, σκεπτόμενος μάλιστα ότι το σπίτι του θα μείνει αμόλυντο καθώς δε θα έρθει σε επαφή με το νεκρό.
 
ΣΤΙΧΟΙ:1581-1592: Η προσευχή του Μενελάου
Ο Μενέλαος απευθύνει την τελευταία προσευχή προς το Δία, επικαλούμενος την προστατευτική του δύναμη και τη σοφία. Εύχεται οι θεοί να δώσουν τέλος στα βάσανά του που εξαιτίας αυτών υποφέρει πάρα πολλά χρόνια.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΕΛΕΝΗ: Έξυπνη, ετοιμόλογη, αποφασιστική κρατά στα χέρια της τη σωτηρία τη δική της και του Μενέλαου. Η επινοητικότητά της αρχίζει να αποδίδει αν και πρέπει να άρει τις τελευταίες επιφυλάξεις του Θεοκλύμενου, κάτι που τελικά καταφέρνει χρησιμοποιώντας ως κύριο επιχείρημα τον επικείμενο γάμο και κάνοντάς τον να πιστέψει πως αποτελεί υπόδειγμα συζύγου.
ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Αρχικά καχύποπτος και δύσπιστος, τελικά όμως μετατρέπεται σε πειθήνιο όργανο της Ελένης, αποδεικνύοντας πόσο ανίσχυρος είναι μπροστά στη σαγηνευτική ομορφιά της. Εξάλλου η ετοιμότητά της και τα πειστικά της επιχειρήματα δεν του αφήνουν κανένα περιθώριο για να την αμφισβητήσει και να μην την εμπιστευτεί.
ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δεν είναι πια ο ρακένδυτος ναυαγός, αλλά ο λαμπροφορεμένος ομηρικός ήρωας. Επιβλητικός, έτοιμος να αναλάβει δράση, με ευσέβεια και ειλικρίνεια ζητά την βοήθεια των θεών για το ριψοκίνδυνο εγχείρημα.

ΤΡΑΓΙΚΟ-ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Εκείνο που φαίνεται να κυριαρχεί στο Δ επεισόδιο είναι η αγωνία των πρωταγωνιστών να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους. Πλάι στους δύο συζύγους βρίσκεται ο Θεοκλύμενος που αποτελεί εμπόδιο. Έτσι αποφασίζεται να εξαπατηθεί και πολύ έντεχνα εμπλέκεται στην πλεκτάνη της Ελένης. Από μία πλευρά μπορεί να θεωρηθεί τραγικό πρόσωπο, αφού θεωρεί ότι ενεργεί προς όφελός του, οι ενέργειές του όμως στρέφονται εναντίον του. Από την άλλη ενυπάρχει το κωμικό στοιχείο που φαίνεται να υπερισχύει κυρίως με την πλήρη υποταγή του στην Ελένη.
Παρά τον αργό χαρακτήρα της αρχής του Επεισοδίου, στη συνέχεια η δράση επιταχύνεται με την είσοδο και την έξοδο του Θεοκλύμενου και εντείνεται με την προσευχή του Μενελάου.


Το σκηνοθετημένο φαίνεσθαι – οι δίσημοι λόγοι και  η λειτουργία τους

Στ. 1541: όλα τα κακά (εννοεί η Ελένη), όλα τα καλά(ακούει ο Θεοκλύμενος) 
Στ. 1544-45: την απόδραση του ζωντανού Μενέλαου, τις τιμές στο νεκρό Μενέλαο. 
Στ. 1545-46: η επιτυχία του σχεδίου απόδρασης , ο γάμος με την Ελένη. 
Στ. 1555: η απόδραση-σωτηρία, οι τιμές στο νεκρό. 
Στ. 1557: χάρη για την ευκαιρία απόδρασης, χάρη για τη διευκόλυνση ταφής. 
Στ. 1561: το σχέδιο απόδρασης, το τελείωμα του γάμου. 
Στ. 1563: το Μενέλαο, τον ίδιο το Θεοκλύμενο. 
 Οι δίσημοι λόγοι, ένα έξυπνο και διασκεδαστικό παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια, μετριάζουν από τη μια το φόβο και εκτονώνουν την ένταση των ηρώων, ενώ ταυτόχρονα εντείνουν την αγωνία των θεατών, που, συνένοχοι στην εξαπάτηση, βαδίζουν πάνω στο ίδιο τεντωμένο σκοινί με τους ήρωες, φοβούμενοι μήπως ανά πάσα στιγμή αποκαλυφθεί η αλήθεια.

Κωμικά στοιχεία του δράματος
 
Η ειρωνεία της Ελένης και οι δίσημοι λόγοι της που ο Θεοκλύμενος ερμηνεύει ευνοϊκά γι’ αυτόν. 
Ο φόβος του Θεοκλύμενου για πιθανή αυτοκτονία της Ελένης και η παρερμηνεία των δακρύων της. (αφέλεια-ευπιστία) 
Η παρωδία πομπής με τις νεκρικές προσφορές.

Ρομαντικά στοιχεία του δράματος
 
Τα τελευταία εμπόδια πριν το ήδη διαγραφόμενο αίσιο τέλος.
Η συγκατάθεση για ένα γάμο που διαρκώς αναβάλλεται. 
Τα εξωτικά στοιχεία της πομπής. 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ Δ΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ
·        Αναγγέλλεται από την Ελένη η εξασφάλιση της ενεργητικής συμμετοχής της Θεονόης στη μηχανή σωτηρίας και επιδιώκεται η εξασφάλιση της σιωπής του Χορού. 
  • Η αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση του Μενέλαου και η προσευχή του προοικονομούν την επικείμενη μάχη στο καράβι. 
  • Η ρεαλιστική παρουσίαση της νεκρικής πομπής εντυπωσιάζει με τη θεαματικότητά της το κοινό, αποδίδει πειστικότερα την πλεκτάνη και προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα, τονίζοντας το χαρακτήρα σάτιρας – παρωδίας. 
  • Ο Θεοκλύμενος θέτει τα τελευταία εμπόδια, επιβραδύνοντας απροσδόκητα την εξέλιξη, ενώ από την άλλη μεριά, με τις ρητές οδηγίες στους ναύτες να υπακούουν τις διαταγές του Μενέλαου, προοικονομείται η ευοίωνη πλευρά των εξελίξεων για το σχέδιο σωτηρίας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια στοιχεία από τα λόγια της Ελένης (στ. 1500-1523) είναι σημαντικά για την εξέλιξη της υπόθεσης;
2. Με ποια συναισθήματα δέχονται ο Μενέλαος, η Ελένη και οι θεατές τα λόγια του Θεοκλύμενου στους στίχους 1524-1526;
3. Να εντοπίσετε τους στίχους που συμβάλλουν στην εξαπάτησε του Θεοκλύμενου.
4. Να σχολιάσετε νοηματικά τη φράση του στ. 1546.
5. Ποια στοιχεία του Δ΄ Επεισοδίου συντηρούν το ενδιαφέρον των θεατών;
6. Να βρείτε πληροφορίες για το έθιμο της προσφοράς γαμήλιων δώρων στην αρχαιότητα (στ. 1500-1592).



Κυριακή 9 Μαρτίου 2014

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ
Γ΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
ΣΤΙΧΟΙ:1286-1424

ΣΤΟΧΟΙ
  • Διερεύνηση του συγκεκριμένου επεισοδίου στο σύνολο του δράματος
  • Ανάδειξη του ρόλου της Ελένης και του Μενέλαου στην υλοποίηση του σχεδίου απόδρασης και αξιολόγηση των επιλογών τους.
  • Εξέταση του ήθους του Θεοκλύμενου, όπως αυτό διαγράφεται από τη δράση του στο συγκεκριμένο επεισόδιο καθώς και της λειτουργίας της παρουσίας του  Αιγύπτιου βασιλιά στο δράμα.
  • Επισήμανση της λειτουργίας των δίσημων λόγων και της τραγικής ειρωνείας καθώς και της συμβολής τους στο συναισθηματικό κλίμα τα σκηνής.
  • Ανακάλυψη των διαφορετικών εκδοχών του έργου αναφορικά με την κατηγορία στην οποία ανήκει (τραγωδία, κωμικοτραγωδία)
  • Προβληματισμός για τη σχέση του ποιητή με τη μυθική παράδοση.
 
ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ
Το Γ΄Επεισόδιο αρχίζει με τη βίαιη αλλά εντυπωσιακή είσοδο του Θεοκλύμενου στη σκηνή. Ο Αιγύπτιος βασιλιάς φορεί λαμπρή στολή και συνοδεύεται από δούλους. Επιστρέφει από το κυνήγι και έχει μαζί του τα σύνεργα του κυνηγιού και τους κυνηγετικούς σκύλους. Η αφανής «παρουσία του» από την αρχή του δράματος τονώνει το ενδιαφέρον των θεατών. Στο βωμό του Πρωτέα βρίσκεται ο Μενέλαος ως ικέτης. Ο Χορός είναι κι αυτός παρών. Λίγο αργότερα εμφανίζεται και η Ελένη με τελείως διαφορετική εμφάνιση, βαρυπενθούσα και κλαίουσα.

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:1286-1304: Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου – Οι πρώτες ενέργειες.
Σημαντική η εμφάνιση του Αιγύπτιου βασιλιά για την εξέλιξη της υπόθεσης, ιδιαίτερα τη δεδομένη στιγμή. Η πλεκτάνη της Ελένης έχει στηθεί και η σωτηρία των δύο συζύγων εξαρτάται από τις αντιδράσεις του. Αρχικά ο Θεοκλύμενος απευθύνεται στο νεκρό πατέρα του και δηλώνει την ταυτότητά του. Έπειτα διατάζει τους δούλους του να απομακρύνουν τα σύνεργα του κυνηγιού και τους σκύλους. Κατόπιν δηλώνει πως ο ίδιος σαν βασιλιάς είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια της χώρας του και ότι θα σκοτώσει τον ξένο που παραβίασε τα σύνορα, χωρίς να γίνει αντιληπτός από τους φύλακες. Τέλος έκπληκτος παρατηρεί την απουσία της Ελένης και αρχικά πιστεύει πως έχει διαφύγει. Ησυχάζει μόνο όταν τη βλέπει και απορεί με την αλλαγή της εμφάνισής της.
 
ΣΤΙΧΟΙ:1305-1397: Στιχομυθία Θεοκλύμενου – Ελένης. Ο Θεοκλύμενος πείθεται από την Ελένη
Η σκηνή αρχίζει με τη μεταστροφή του Θεοκλύμενου, ο οποίος αλλάζει αμέσως ύφος και ανακαλεί ταυτόχρονα τις διαταγές που είχε δώσει. Στρέφεται τώρα έκπληκτος προς την Ελένη, η οποία τον πλησιάζει. Φοράει μαύρα ρούχα, τα μαλλιά της είναι κομμένα, ενώ είναι φανερά τα σημάδια του θρήνου στο πρόσωπό της. Τη ρωτάει για την αιτία του πένθους της και αναρωτιέται αν κακοί χρησμοί ή όνειρα την έφεραν σ’ αυτό τον παραλογισμό. Εκείνη τον προσφωνεί «Αφέντη» , θέλοντας να δηλώσει πλήρη υποταγή στο πρόσωπό του και περίλυπη του απαντά ότι έχει φτάσει στην ανυπαρξία. Από εδώ αρχίζει να τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο της πλεκτάνης. Η στιχομυθία είναι αποκαλυπτική. Όμως ο Θεοκλύμενος δεν πέφτει εξ αρχής στην παγίδα. Ο αλλεπάλληλες ερωτήσεις του δείχνουν έναν άνθρωπο που δεν είναι καθόλου εύπιστος και αφελής, αλλά αντίθετα αποκαλύπτουν τη δυσπιστία και την καχυποψία του χαρακτήρα του. Η Ελένη δεν κάμπτεται καθόλου. Σιγά – σιγά αποκαλύπτει τα πάντα. Ο Μενέλαος πνίγηκε και χάθηκε. Την είδηση έφερε ο ξένος, ναυαγός κι αυτός στο πλοίο του Μενέλαου (είδηση επιβεβαιωμένη και από τη Θεονόη).  Το ναυάγιο έγινε σε χώρα βαρβαρική, απ’ όπου άλλο πλοίο έφερε το θλιβερό νέο. Το είδωλο της Ελένης χάθηκε κι αυτό ( μάταιος ο Τρωικός πόλεμος παρατηρεί ο Θεοκλύμενος ). Ο Μενέλαος έμεινε λοιπόν άταφος και είναι χρέος της γυναίκας του καταλήγει η Ελένη να αναλάβει την ταφή. Η πειστική και φορτισμένη συγκινησιακά επιχειρηματολογία της Ελένης και κυρίως η υπόσχεση γάμου που δίνει στο βασιλιά μετά την ολοκλήρωση των ταφικών εθίμων, κάνουν το Θεοκλύμενο πρόθυμο να βοηθήσει. Ρωτά για τις ταφικές συνήθειες των Ελλήνων και η Ελένη τον πληροφορεί ότι πετάνε δώρα στη θάλασσα, υποδεικνύοντας παράλληλα τον ξένο, ο οποίος γνωρίζει καλά την όλη διαδικασία.
 
ΣΤΙΧΟΙ:1398-1424: Εφαρμογή του σχεδίου
Ο Θεοκλύμενος έχει πειστεί. Χαίρεται που όλα θα γίνουν στη θάλασσα, μακριά από το παλάτι που δε θα μολυνθεί, μα περισσότερο για τον επικείμενο γάμο. Αμέσως δίνει εντολές για τις προετοιμασίες. Στη συνέχεια απευθύνει συστάσεις στο Μενέλαο να βοηθήσει την Ελένη και έπειτα θα ανταμειφθεί γι’ αυτή τη συνδρομή του. Πειστικά ο Μενέλαος συμβουλεύει τη γυναίκα του να ξεχάσει τον πρώτο της άντρα και να αγαπά από εδώ και πέρα το Θεοκλύμενο.
 
ΠΡΟΣΩΠΑ

n      Θεοκλύμενος: ευσεβής φαινομενικά απέναντι στο νεκρό πατέρα του, αν και ενεργεί αντίθετα στη δέσμευση που εκείνος ανέλαβε. Παρότι δείχνει δυνατός και φέρεται αυταρχικά στους υποτελείς του, φοβάται τους θεούς και είναι δεισιδαίμων. Δέσμιος του ερωτικού του πάθους και υποταγμένος στην ακαταμάχητη γοητεία της Ελένης, κάμπτεται, παρά την αρχική του δυσπιστία, από την πειστικότητα των επιχειρημάτων της και την υπόσχεσή της να τον παντρευτεί. Μετατρέπεται σε μεγαλόψυχο άρχοντα, υποσχόμενος πλούσια αμοιβή στον Μενέλαο και δείχνει έτοιμος να κάνει τα πάντα, παιχνιδάκι στα χέρια των δύο συζύγων. 
n      Ελένη: πλανεύτρα και αδίστακτη, χρησιμοποιεί κάθε μέσο προκειμένου να πετύχει το στόχο της: την εξωτερική της εμφάνιση(φαίνεσθαι), την υποκριτική θλίψη, τα δάκρυα, το θρήνο (επίκληση στο συναίσθημα), την υπόσχεση γάμου (επίθεση στο ήθος του αντιπάλου). 
n      Η Ελένη της παράδοσης και η καινή Ελένη: γνήσια ευριπίδια ηρωίδα, δεν είναι εξαρχής τέλεια και άτρωτη, παλεύει με τα πάθη και τις παρορμήσεις της και αποτελεί, όπως κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, μια σύνθεση αντιθέσεων. Εξάλλου, κατ’ επίδραση της σοφιστικής τέχνης και των δισσών λόγων οι δύο αντίθετες μορφές της Ελένης είναι με κάποιο τρόπο και οι δύο αληθινές.
n      Μενέλαος: «φαίνεσθαι και είναι»: Τα κουρέλια που φοράει κρύβουν την πραγματική του ταυτότητα, ενώ η υποκρισία και η προσποιητή υποταγή του στο βασιλιά κρύβουν το μίσος και την επιθυμία του να πετύχει το σχέδιο εξαπάτησης. Τέλος προσποιείται τον ευσεβή-ευαίσθητο απέναντι στα λατρευτικά έθιμα, τα οποία χρησιμοποιεί για την ευόδωση του σχεδίου.
 
ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Ο Θεοκλύμενος παρά τις αρχικές του επιφυλάξεις και τις υποψίες τελικά γίνεται μέρος της πλεκτάνης της Ελένης. Όλες οι επιφυλάξεις του αίρονται με την υπόσχεση της πραγματοποίησης του γάμου. Η αποδοχή της πρότασης για απόδοση νεκρικών τιμών από τον ίδιο προωθεί δραστικά την εξέλιξη του έργου. Σκοπός των δύο συζύγων είναι η σωτηρία τους με τη φυγή. Προς αυτή την κατεύθυνση τους οδηγεί με τη συγκεκριμένη στάση του και φυσικά άθελά του ο Θεοκλύμενος.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ – ΤΡΑΓΙΚΟ – ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
n      Τραγική ειρωνεία: Χαρακτηριστικά σημεία: στ. 1336, 1245, 1370, 1392. Η ειρωνεία κορυφώνεται στον τελευταίο μονόλογο του Θεοκλύμενου(1398-1410).
n      Δίσημοι λόγοι: Στ. 1316, 1321, 1362, 1392, 1393, 1401.Κορύφωση αποτελούν οι ανταλλαγές υπαινιγμών των δύο συζύγων στο τέλος της σκηνής (στ.1411-1424), σαν να διασκεδάζουν με την όλη κατάσταση.
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ
n      Όπως γίνεται αντιληπτό στη συγκεκριμένη σκηνή εκείνο που κυριαρχεί είναι κυρίως η αγωνία για τη σωτηρία των δύο συζύγων. Παράλληλα η ευπιστία του Θεοκλύμενου δεν είναι απαλλαγμένη από το κωμικό στοιχείο. Σπεύδει να ικανοποιήσει τις επιθυμίες της Ελένης και εμπλέκεται περισσότερο στην πλεκτάνη της. Επίσης ολόκληρη η σκηνή είναι δομημένη στην τραγική ειρωνεία. Ο Θεοκλύμενος δεν αντιλαμβάνεται αυτό που ξέρουν οι θεατές, δηλαδή ότι η προθυμία του τον οδηγεί σε τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα από αυτό που ο ίδιος επιθυμεί. Ακόμη τα υπονοούμενα, τα λογοπαίγνια και οι δισημίες δίνουν στη σκηνή χαρακτήρα φάρσας και κάνουν την ατμόσφαιρα ανάλαφρη και φαιδρή.  Ο Θεοκλύμενος με την πομπώδη εμφάνιση μετατρέπεται σε πειθήνιο όργανο της Ελένης. Δίνει μάλιστα και συμβουλές στο Μενέλαο να τη βοηθήσει, ενώ ο ίδιος ο Μενέλαος προτρέπει την Ελένη να αγαπά το Θεοκλύμενο. Όλα τα παραπάνω κάνουν τον καθένα μας να αναρωτιέται αν το έργο Ελένη είναι τραγικοκωμωδία.
 
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΑΤΩΝ
Οι Θεατές αρχικά φοβούνται με την εμφάνιση του Θεοκλύμενου. Ο φόβος όμως μετατρέπεται σε ειρωνική διάθεση καθώς τον βλέπουν να μπλέκεται στα δίχτυα της Ελένης. Η επινοητικότητα της ηρωίδας και η ευφυία της θα οδηγήσουν το ζευγάρι στη σωτηρία. Η αποκατάσταση των δύο συζύγων πρέπει να στηριχθεί στο ψέμα και στην πλεκτάνη. Ένα άλλο θέατρο παίζεται μέσα στο θέατρο και το ψέμα τίθεται στην υπηρεσία της αλήθειας. Την πλεκτάνη των θεών τη διαδέχεται η πλεκτάνη των ανθρώπων.
Άραγε « ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»; Ας προβληματιστούμε….

 
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να συγκρίνετε την εικόνα που σχηματίσατε για το Θεοκλύμενο από τις μέχρι τώρα πληροφορίες γι ‘ αυτόν (στ.75-80, 1123-1129) με την τωρινή του παρουσία.
2. Τι εξυπηρετούν οι πολλαπλές ερωτήσεις που απευθύνει ο Θεοκλύμενος στην Ελένη;(στ. 1332);
3. Στ. 1340: Γιατί εκφέρει αυτή την άποψη ο Θεοκλύμενος;
4. Να παρουσιάσετε τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για την ταφή των νεκρών σε σχέση με τα έθιμα της χώρας όπου διαδραματίζεται η υπόθεση και έπειτα να συγκρίνετε τις σχετικές αντιλήψεις των αρχαίων με έθιμα ταφής που επιβιώνουν στη χώρα μας μέχρι σήμερα.
5. Στ. 1415-1417: Συζητήστε σχετικά με το τι συμβαίνει σήμερα και ποιες απόψεις υπάρχουν για τη φήμη, το «καλό όνομα» των γυναικών.
6. Να ηθογραφήσετε από τα λόγια και τη στάση τους το Θεοκλύμενο και την Ελένη.






Δευτέρα 3 Μαρτίου 2014

Ο ΒΟΣΠΟΡΟΣ ΑΛΚΙΝΟΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ


ΘΡΥΛΟΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ


Ο ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ


ΘΑ' ΡΘΕΙΣ ΣΑΝ ΑΣΤΡΑΠΗ ΣΕ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΑΜΑΤΗ ΣΠΑΝΟΥΔΑΚΗ


Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ