ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ: ΣΤΙΧΟΙ :1653-1870

1^η ΣΚΗΝΗ - ΣΤΙΧΟΙ :1653-1778

ΣΤΟΧΟΙ

• Μελέτη των βασικών χαρακτηριστικών του ναύτη – αγγελιαφόρου
• Διερεύνηση της δομής και του περιεχομένου της αγγελικής ρήσης καθώς και της λειτουργίας της
• Ηθογράφηση ηρώων
• Σχολιασμός των ιδεών και των στερεοτύπων (διάνοια)

 

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Το τραγούδι του Χορού τελειώνει με την είσοδο του Αγγελιαφόρου. Μπαίνει στη σκηνή από τη δεξιά προς τους θεατές πάροδο. Η σκευή του είναι απλή. Αναζητά το Θεοκλύμενο, που εξέρχεται από τη μεσαία πύλη των ανακτόρων.

Η αφήγηση του Αγγελιαφόρου συνδέει όσα προηγήθηκαν με αυτά που ακολούθησαν, αποκαθιστώντας  με αυτό τον τρόπο την ενότητα του δράματος.

 

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ :1653-1667: Η είδηση του Αγγελιαφόρου

Ο Αγγελιαφόρος ανακοινώνει αμέσως τα κακά μαντάτα μόλις βλέπει το Θεοκλύμενο. Η Ελένη έφυγε και ο βασιλιάς πρέπει να βρει άλλη γυναίκα. Έκπληκτος αλλά και δύσπιστος ο Θεοκλύμενος ρωτά να μάθει τον τρόπο δραπέτευσης. Έτσι ξεκινούν οι αποκαλύψεις: Ο ρακένδυτος ξένος ήταν ο Μενέλαος και το καράβι που έδωσε ο ίδιος για να προσφερθούν οι νεκρικές τιμές αποτέλεσε το μέσο διαφυγής των δύο συζύγων. Ο βασιλιάς ζητά να μάθει όλη την αλήθεια. Έτσι αρχίζει η μακροσκελής αφήγηση του Αγγελιαφόρου.

Η απάτη και η πανουργία της Ελένης αποκαλύπτεται. Η οδυνηρή αλήθεια αποκαθιστά το «είναι» και ανατρέπει το «φαίνεσθαι».

ΣΤΙΧΟΙ :1668-1738: Τα γεγονότα πριν τη συμπλοκή

Ο μακρότατος μονόλογος του Αγγελιαφόρου ξεκινά από τη στιγμή που οι ήρωες εγκαταλείπουν τη σκηνή στο τέλος του Δ Επεισοδίου. Η Ελένη με την ανάλογη ιεροπρέπεια και θρηνώντας για το χαμένο της σύζυγο κατευθύνεται προς το πλοίο, ενώ ο Μενέλαος βαδίζει δίπλα της. Κι ενώ οι ναύτες ετοιμάζονται για τον απόπλου, εμφανίζονται οι Έλληνες που καλούνται να πάρουν μέρος στις προσφορές. Οι ναύτες δεν αντιδρούν καθώς κυβερνήτης του πλοίου είναι ο Μενέλαος και αυτός δίνει τις διαταγές. Η αντίσταση του ζώου να μπει στο καράβι αποτελεί δυσοίωνο σημάδι, αλλά με τη βοήθεια των Ελλήνων ανεβαίνει κι αυτό. Τελευταία επιβιβάζεται Η Ελένη. Όταν το πλοίο απομακρύνεται από το λιμάνι, αρχίζει η θυσία του ταύρου, ενώ παράλληλα ο Μενέλαος τραβά το ξίφος και εύχεται στον Ποσειδώνα και στις Νηρηίδες να τους σώσουν και να τους πάνε σώους και αβλαβείς στην Ελλάδα.

 

ΣΤΙΧΟΙ :1739- 1776: Η συμπλοκή

Οι Αιγύπτιοι ναύτες αντιλαμβάνονται την προδοσία, αλλά ήδη η συμπλοκή έχει αρχίσει. Ο Μενέλαος ενθαρρύνει τους άντρες του και μάχεται γενναία. Η Ελένη προτρέπει κι αυτή τους Έλληνες να πολεμήσουν. Άλλωστε από την έκβαση της μάχης κρίνεται η σωτηρία τους. Οι ναύτες αντιστέκονται με ό,τι βρουν μπροστά τους , τελικά όμως χάνονται όλοι. Ο Μενέλαος δίνει αμέσως εντολή να βάλουν πλώρη για την Ελλάδα.

Ο μόνος φυσικά που σώθηκε ήταν ο Αγγελιαφόρος που τον μάζεψε ένας ψαράς και κατάφερε να γλιτώσει τη ζωή του.

ΣΤΙΧΟΙ : 1777 -1778 : Η παρέμβαση του Χορού

Η δίστιχη παρέμβαση του Χορού χαρακτηρίζεται από την ηπιότητα της διατύπωσης αλλά και την υποκρισία της σκέψης: Ο Μενέλαος ήταν μπροστά στα μάτια τους και τους ξέφυγε, όπως άλλωστε και πέρασε απαρατήρητος από όλους και κυρίως από το Θεοκλύμενο.

 

Ο αγγελιοφόρος – βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου 

• Η αποστολή του υπηρετεί την ενότητα τόπου απ΄τη μια και την απαγόρευση παράστασης φόνων, ανθρωποκτονιών και γενικά βίαιων πράξεων στη σκηνή απ’ την άλλη.
• Ανώνυμο, δευτερεύον πρόσωπο, αναφέρεται μόνο με την ιδιότητά του.
• Ανήκει σε κατώτερη κοινωνική τάξη, λαϊκός τύπος, συχνά άξεστος στους τρόπους με πείρα βγαλμένη απ’ τη ζωή και θυμοσοφική διάθεση.
• Εκφέρει εκτενή λόγο με μεγάλες σε έκταση περιγραφές και περιττές συχνά λεπτομέρειες.

Ρόλος – Δομή – περιεχόμενο αγγελικής ρήσης 

• Διευθετούνται οι εκκρεμότητες σχετικά με την τύχη των ηρώων και των συντρόφων του Μενέλαου.
• Ο αγγελιοφόρος δεν φλυαρεί ανούσια, αλλά δεν ανακοινώνει και αμέσως την είδηση: αναφέρεται στην εντύπωση που θα προκαλέσει η αναγγελία της, στις συνέπειες της είδησης για το Θεοκλύμενο και τέλος φτάνει στην ίδια την είδηση.
• Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και κερδίζει σε πειθώ, ζωντάνια και παραστατικότητα, καθώς ο αφηγητής είναι αυτόπτης μάρτυς και δε διστάζει να προχωρήσει σε περιγραφή συναισθημάτων, προσωπικά σχόλια και εκτιμήσεις. Ωστόσο υστερεί σε αξιοπιστία και αντικειμενικότητα.
• Με την υποκριτική του τέχνη ζωντανεύει την εκτενή, αντιθεατρική αφήγηση (κινήσεις, προσεκτικές χειρονομίες, αυξομοίωση έντασης, χρώμα φωνής, μίμηση φωνής ηρώων).

Το ήθος των ηρώων

Θεοκλύμενος: Έκπληκτος και αμήχανος από την απρόσμενη είδηση, αδυνατεί να πιστέψει τον αγγελιοφόρο και τον ειρωνεύεται. Η απόλυτη εμπιστοσύνη στη δύναμή του και οι διαβεβαιώσεις της αδιάψευστης μάντισσας δεν τον αφήνουν να αποδεχτεί ότι έπεσε σε παγίδα, νικημένος από το πάθος του και την ευφυΐα μιας γυναίκας.

Μενέλαος, Ελένη: Συμπληρώνεται η εικόνα των δύο ηρώων που αναγκασμένοι να υπερασπίσουν τη ζωή και την ευτυχία τους, καταφεύγουν στη βία παραβαίνοντας τις αρχές τους. Δυναμική και μεγαλοπρεπής η Ελένη, παραμένει η ψυχή της σκευωρίας, εμψυχώνοντας τους στρατιώτες. Ο Μενέλαος θυσιάζει με ευσέβεια στους θεούς και αγωνίζεται με ηρωισμό και ανδρεία δίπλα στους στρατιώτες του. Η «αριστεία» του αποκαθιστά την τιμή του ως ομηρικού ήρωα.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Από την 1^η σκηνή της Εξόδου φαίνεται ότι το δράμα βαίνει προς τη λύση του. Ο σκοπός των δύο συζύγων έχει εκπληρωθεί. Η σωτηρία τους και η αναχώρηση για την Ελλάδα είναι γεγονός. Το σχέδιο της Ελένης έχει στεφθεί με επιτυχία και το κυριότερο ο Θεοκλύμενος δεν μπορεί να αντιδράσει.

 

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

«Mπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους, / πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους»(στ. 1745-1746), παροτρύνει ο Μενέλαος τους συντρόφους του και οι άοπλοι βάρβαροι αντιστέκονται στους οπλισμένους Έλληνες:

^{στη σκηνή της συμπλοκής ο Ευριπίδης φαίνεται να στέκεται ειρωνικά απέναντι στο ιδεολογικό στερεότυπο της υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Οι πολιτισμένοι Έλληνες προβαίνουν σε άγρια σφαγή των ανυποψίαστων και άοπλων Αιγυπτίων, εικόνα που προκαλεί φρίκη και απέχθεια στο θεατή και συγκλονίζει με την αντιστροφή των αξιών οι οποίες έθρεψαν το στερεότυπο της ελληνικής ανωτερότητας.}

^{ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ}

^{1. Να σχολιάσετε τα γεγονότα του καραβιού και να δικαιολογήσετε  την άποψή σας σχετικά με τη συμπεριφορά Μενέλαου-Ελένης.}

^{2. Ο Θεοκλύμενος ακούει τη διήγηση του Αγγελιαφόρου χωρίς να τον διακόψει. Γιατί;}

^{3.  Να σχολιάσετε τους στίχους 1775-1776.}