Κυριακή 6 Απριλίου 2014

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ: ΣΤΙΧΟΙ :1653-1870

3η ΣΚΗΝΗ - ΣΤΙΧΟΙ :1813-1870


ΣΤΟΧΟΙ
  • Διερεύνηση του όρου «από μηχανής θεός»
  • Ανίχνευση του ρόλου του παραπάνω όρου στο συγκεκριμένο δράμα
  • Εστίαση στη σκηνική δράση των ηρώων και την αποχώρησή τους από τη σκηνή
  • Αποτύπωση των συναισθημάτων των θεατών
  • Διασαφήνιση του όρου «κάθαρση»


ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ
Η έντονη στιχομυθία Θεοκλύμενου-Υπηρέτη διακόπτεται απότομα. Ψηλά από τον εξώστη της σκηνής, κρεμασμένοι από την μηχανή ή αιώρα προβάλλουν τα αδέρφια της Ελένης οι Διόσκουροι, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης. Ήταν θεότητες του ουρανού που έδυαν κι αυτοί σαν αστέρια. Παριστάνονταν σαν καβαλάρηδες που ταξιδεύοντας στον ουρανό κατέβαιναν από ψηλά κάθε φορά που οι άνθρωποι ζητούσαν τη βοήθειά τους. Βοηθούσαν ιδιαίτερα και έσωζαν όσους κινδύνευαν στη θάλασσα και τότε παρουσιάζονταν σαν φτερωτά ουράνια όντα.
Προβάλλουν λοιπόν από το θεολογείο. Οι θεατές στρέφονται προς αυτούς και η δράση μεταφέρεται από τη γη στον ουρανό.


ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:1813-1856: Ο λόγος των Διόσκουρων
Ο λόγος τους επίσημος και θεϊκός απλώνεται σε όλο το θέατρο. Απευθύνονται στον Θεοκλύμενο και τον συμβουλεύουν να συγκρατήσει την οργή του. Έπειτα δηλώνουν την ταυτότητά τους και συνεχίζουν δηλώνοντας πως η Ελένη είναι καθορισμένο από τη μοίρα να επιστρέψει στο σπίτι της. Δεν θα πρέπει λοιπόν να οργίζεται με τη Θεονόη γιατί τη μοίρα της Ελένης την ορίζουν οι θεοί και η μοίρα που βρίσκονται πάνω από όλους.
Έπειτα στρέφονται προς την Ελένη που ταξιδεύει για την Ελλάδα. Από ψηλά βλέπουν το πλοίο της Ελένης και τη βεβαιώνουν ότι πρώτοι αυτοί θα σταθούν βοηθοί και σωτήρες της, φέρνοντας ούριο άνεμο που θα την πάει στη Σπάρτη. Επίσης προφητεύουν την αποθέωσή της και την καθιέρωση της λατρείας της στον ελληνικό χώρο. Μάλιστα το νησί που βρίσκεται απέναντι από την Αττική θα πάρει το όνομά της, διαιωνίζοντας τη φήμη της.
Τέλος προμηνύουν ότι ο Μενέλαος θα πάει στα νησιά των Μακάρων, που βρίσκονταν πέρα από τις Ηράκλειες στήλες και που σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, ζούσαν οι ευσεβείς άνθρωποι αλλά και θεοί και μυθικοί ήρωες του Θηβαϊκού ή του Τρωικού κύκλου που κατέφευγαν εκεί λόγω της συγγένειάς τους με τη θεότητα ή χάρη σε κάποια αρετή συνδεδεμένη με την υψηλή κοινωνική τους θέση.( μύθος του Χρυσού Αιώνα). Αξίζει λοιπόν και στο Μενέλαο μια θέση εκεί μιας κι έχει περάσει τόσα πολλά. Εξάλλου οι θεοί ρυθμίζουν τα πάντα: ¨τους ευγενείς δεν τους μισούν οι θεοί, στους ταπεινούς στέλνουν τις πίκρες’’.



ΣΤΙΧΟΙ:1857-1870: Η επίδραση του λόγου τους στο Θεοκλύμενο – Έξοδος του Χορού
Εμβρόντητος ο Θεοκλύμενος ακούει και τελικά υποτάσσεται στην εντολή των Διόσκουρων. Αλλάζει στάση λόγω ανωτέρας βίας και αποδέχεται το δίκαιο που επιβάλλει το ίδιο το έργο. Αποφασίζει να μη σκοτώσει την αδερφή του. Όσον αφορά την Ελένη εύχεται να γυρίσει στη Σπάρτη και μάλιστα την επαινεί για τη σύνεση και την τιμιότητά της.
Έτσι το δράμα φτάνει στο τέλος του. Ο Χορός κινείται προς την έξοδο, ψάλλοντας το εξόδιο άσμα του καθώς εγκαταλείπει την ορχήστρα. Όλα θα γίνουν όπως ορίζουν οι θεοί, των οποίων η θέληση είναι πέρα από τις διαθέσεις και τις προσδοκίες των θνητών.


Ο λειτουργικός ρόλος της επέμβασης των Διόσκουρων
  • Διευθετείται η τελευταία εκκρεμότητα, η σωτηρία της Θεονόης.
  • Προβάλλεται το θεϊκό δίκαιο.
  • Δικαιώνονται οι ήρωες: μελλοντική αποθέωση Ελένης, αθανασία Μενέλαου.
  • Η τραγωδία συνδέεται με τη λατρευτική παράδοση: θέσπιση λατρείας Ελένης – παράθεση αιτιολογικού μύθου.


Η ανθρώπινη βούληση, οι θεοί, η μοίρα 
Σύμφωνα με τους Διόσκουρους, τη ζωή των ανθρώπων καθορίζουν οι Θεοί και η Μοίρα, άποψη με την οποία συμφωνεί και ο Χορός στο εξόδιο άσμα. Το έργο όμως, στο σύνολό του, κάνει φανερή μια παραλληλία και αλληλεπίδραση θεϊκής και ανθρώπινης δράσης. Η δράση των θεών αναφέρεται μόνο σε σχέση με την προϊστορία των ηρώων και παρουσιάζεται μόνο στο τέλος, με την εμφάνιση των Διοσκούρων, όταν οι ήρωες έχουν πια αποδράσει χάρη στην ευβουλία τους. Η Θεονόη αποφασίζει για τη στάση που θα κρατήσει, αγνοώντας τη θεϊκή απόφαση, ενώ στο Α΄στάσιμο ο Χορός κάνει σαφές πως για τον πόλεμο άμεσα υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι.

Συναισθήματα θεατών
Οι ήρωες δικαιώθηκαν, η τάξη του κόσμου αποκαταστάθηκε. Οι θεατές ανακουφίζονται, νιώθουν ήρεμοι, ικανοποιημένοι. Η διανοητική και συναισθηματική τους φόρτιση εκτονώνεται καθώς το έργο τελειώνει, εξαγνίζονται και γίνονται ηθικά και πνευματικά καλύτεροι.


Η κάθαρση 
Ο έλεος και ο φόβος δρουν ως φάρμακο που απομακρύνει τα επικίνδυνα για την κοινωνική συνοχή, ακραία, αλαζονικά συναισθήματα: την έλλειψη αιδούς, την απουσία φόβου, την επιθετικότητα, που υποσυνείδητα υπάρχουν σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Επιπλέον, γνωρίζοντας ότι αυτό που βλέπει δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα, προβληματίζεται πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση και αποδέχεται τον πόνο και τη δυστυχία ως αναπόσπαστο τμήμα της ζωής του θνητού.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Με ποιο επιχείρημα οι Διόσκουροι προσπαθούν να εμποδίσουν τον Θεοκλύμενο να τιμωρήσει τη Θεονόη;
2. Πως δικαιολογούν οι Διόσκουροι την αδυναμία τους να βοηθήσουν την αδερφή τους;
3. Να σχολιάσετε τα λόγια του Χορού (στ.1865-1870).
4. Γιατί ο ποιητής επινοεί την εμφάνιση «από μηχανής» των Διόσκουρων;
5. Πώς επέρχεται η κάθαρση με το τέλος της τραγωδίας;
6. Εσείς τι συναισθήματα βιώσατε με την ολοκλήρωση του δράματος;






Τετάρτη 2 Απριλίου 2014

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ: ΣΤΙΧΟΙ :1653-1870

2η ΣΚΗΝΗ - ΣΤΙΧΟΙ :1779-1812

ΣΤΟΧΟΙ
  • Η αντίδραση του Θεοκλύμενου
  • Η ειρωνική μέθοδος του Ευριπίδη – η στάση του υπηρέτη / δούλου
  • Ηθογράφηση προσώπων
  • Η έννοια του δικαίου

Θέμα:  Η αντίδραση του Θεοκλύμενου – Η σύγκρουση του βασιλιά με τον Υπηρέτη της Θεονόης.

ΥΠΟΘΕΣΗ
Ο Θεοκλύμενος ξεσπά. Κατηγορεί την Ελένη πως τον εξαπάτησε. Αντιλαμβάνεται όμως παρά την οργή του ότι αν δεν σιωπούσε η Θεονόη δε θα γινόταν τίποτε από όλα αυτά. Εξαγριωμένος ορμά στα διαμερίσματα της αδερφής του. Η ζωή της Θεονόης απειλείται. Όμως ένας υπηρέτης του κλείνει το δρόμο. Ο βασιλιάς τον σπρώχνει, αλλά ο δούλος αντιστέκεται. Μεταξύ τους αναπτύσσεται ένας έντονος διάλογος. Ο δούλος μιλάει στο βασιλιά σαν ίσος προς ίσο, αντλώντας δύναμη από το σεβασμό του προς τη θεονόη, την οποία θέλει να προστατεύσει. Μάταια όμως προσπαθεί αφού ο Θεοκλύμενος είναι ανυποχώρητος. Θεωρεί την αδερφή του υπεύθυνη για την απώλεια της Ελένης, αιτία της δυστυχίας του. Από την άλλη ο δούλος θεωρεί χρέος του να υπερασπιστεί τη Θεονόη, θα δώσει ακόμη και τη ζωή του, αφού όπως λέει χαρακτηριστικά «Είναι για τον καλό το σκλάβο η πιο μεγάλη δόξα, να τον σκοτώσουν οι αφέντες».

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Έκπληκτος, αμήχανος, οργισμένος , προδομένος αντιλαμβάνεται την εξαπάτηση της Ελένης. Έπειτα στρέφεται εναντίον της Θεονόης και θέλει να την εκδικηθεί θεωρώντας την υπεύθυνη για όλα όσα έχασε. Τυφλωμένος λοιπόν από το θυμό, το μίσος και το πάθος της εκδίκησης φωνάζει, σπρώχνει, απειλεί, αρνείται κάθε ίχνος δικαίου. Η όλη συμπεριφορά του δεν είναι διόλου βασιλική. Αντίθετα διαπληκτίζεται με ένα δούλο που του αντιστέκεται σθεναρά εκπίπτοντας από το βασιλικό του ήθος.
 Yπηρέτης – Θεοκλύμενος (K. Ίτσιος – Δ. Bάγιας, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)
ΥΠΗΡΕΤΗΣ: Υπερασπίζεται τη Θεονόη, είναι διατεθειμένος να πεθάνει γι’ αυτή. Αντιλαμβάνεται το δίκαιο και αγωνίζεται για την επικράτησή του. Ξέρει ότι η Θεονόη έπραξε το σωστό, αφού η Ελένη έπρεπε να είναι με τον άντρα της και όχι με κάποιον άλλο.

Η ειρωνική μέθοδος του Ευριπίδη - Eυριπίδης και Δουλεία
 Εικόνα
Ο Ευριπίδης βλέπει με συμπάθεια το δούλο και υπερβαίνει τις γνωστές κοινωνικές διακρίσεις της αρχαιότητας ανάμεσα σε ελεύθερους και δούλους. Το υψηλό ήθος του δούλου αντιτίθεται στην κοινωνική πραγματικότητα. Κανονικά δεν πρέπει οι δούλοι να έχουν άποψη ούτε δικαίωμα γνώμης. Εδώ όμως βλέπουμε τον υπηρέτη να υπερασπίζεται το δίκαιο και την ηθική και να αντιστέκεται στον κύριό του (επιρροή από τους σοφιστές).
Παράλληλο Κείμενο 1(σχολικό βιβλίο)
Ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα της εποχής του Ευριπίδη ήταν το πρόβλημα της δουλείας. Μέσα στη δουλεία οι άνθρωποι όχι μόνο καταπιέζονταν και γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης, αλλά κι έχαναν σαν άνθρωποι και την προσωπικότητά τους. Γι' αυτό και ο Ευριπίδης όχι μόνο δεν έμεινε αδιάφορος μπροστά στο θεσμό της δουλείας, που με τόλμη τον καταδίκασε σαν ξεπερασμένο, αλλά και πολλές φορές εκδήλωνε στα έργα του τη συμπάθειά του για τους δούλους και συχνά το θαυμασμό του για τις αρετές που κατόρθωσαν να διαφυλάξουν. [...] Γι' αυτό και παρουσιάζει στα έργα του δούλους ή δούλες σαν τις πιο πιστές παραμάνες είτε σαν τίμιους και αφοσιωμένους βοσκούς, σαν πιστούς φίλους που διακρίνονται για τις αρετές τους και τις πνευματικές τους ικανότητες [...]. Φτάνει μάλιστα και ως τα άκρα και βάζει στα χείλη δούλων τέτοιες αντιλήψεις και γνώμες που συνηθίσαμε να συναντάμε στους φιλοσόφους.
Σ. Ζορμπαλάς
(Aπό το Σ. Zορμπαλάς, O ουμανισμός στο έργο του Eυριπίδη,Παπαδήμας)

Η έννοια του δικαίου
Ο Θεοκλύμενος δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του δικαίου (δίκαιο του ισχυρότερου) σε αντίθεση με τη θεονόη που υπερασπίζεται το ηθικό δίκαιο. Στις επιταγές αυτού του δικαίου στηρίζει και ο δούλος την αντίστασή του και αντλεί δύναμη για να αντιμετωπίσει το βασιλιά. Θεωρεί άδικη πράξη να θέλει ο Θεοκλύμενος τη γυναίκα κάποιου άλλου σε αντίθεση με την ευσεβή Θεονόη που έπραξε δίκαια βοηθώντας την Ελένη να αποδράσει μαζί με το νόμιμο σύζυγό της.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια συναισθήματα προκαλούν στους θεατές τα τελευταία λόγια του Θεοκλύμενου(στ.1779-1786);
2. Πως προωθεί τη δράση η 2η σκηνή;
3. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Υπηρέτης της Θεονόης για να εμποδίσει το Θεοκλύμενο να πραγματοποιήσει την απειλή εναντίον της;
4. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση του Θεοκλύμενου.