Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1Η ΣΚΗΝΗ


ΣΤΟΧΟΙ
Επιδιώκεται οι μαθητές:
·        Να κατανοήσουν τη μορφή και τη λειτουργία της 1ης σκηνής του προλόγου
·        Να γνωρίσουν την κεντρική ηρωίδα του έργου και να συνειδητοποιήσουν την τραγική θέση στην οποία βρίσκεται.
·        Να ανακαλύψουν την αντίθεση ανάμεσα στο ¨είναι και το φαίνεσθαι¨.
·        Να ανακαλύψουν τις ιδέες και τις αντιλήψεις του Ευριπίδη.


ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ: Πρόσοψη αιγυπτιακών ανακτόρων, μπροστά από την οποία απαγγέλλει το μονόλογο η Ελένη, με εμφάνιση εντυπωσιακή.


ΘΕΜΑ: Ο μονόλογος της Ελένης

Στίχοι: 1-18: Η χώρα και οι άρχοντες

Η Ελένη αρχίζει το μονόλογο με αναφορά στη χώρα της Αιγύπτου (ο φυσικός χώρος που θα εξελιχθεί ο μύθος). Βασικό στοιχείο ο Νείλος. Επίσης γίνεται αναφορά στη γενιά που κυβερνάει τη χώρα, με πρώτο τον Πρωτέα, το νεκρό γενάρχη και τα παιδιά του, Θεονόη και Θεοκλύμενο (πρόσωπα που συνδέονται με την εξέλιξη της υπόθεσης).

 Στίχοι: 19 -58: Αυτοπαρουσίαση Ελένης. Τρωϊκός πόλεμος.

Παρελθόν: καταγωγή από τη Σπάρτη, τρόπος γέννησής της από τη μητέρα της Λήδα. Η αφήγηση της ηρωίδας συνεχίζεται με το επεισόδιο της «κρίσης των καλλίστων» στο οποίο παίρνουν μέρος θεοί , ημίθεοι, άνθρωποι και έχει μεγάλη σπουδαιότητα γιατί αποτελεί μακρινή αφετηρία του  Τρωϊκού πολέμου, που τόσα βάσανα προκάλεσε σε Έλληνες και Τρώες. Η οργή της Ήρας δεν επέτρεψε το γάμο Ελένης – Πάρη. Η αρπαγή της Ελένης μέσα σε νεφέλη και η μεταφορά της στην Αίγυπτο από τον Ερμή, παρουσιάζουν μια άλλη εκδοχή του μύθου, πάνω στην οποία στηρίζεται η εξέλιξη της υπόθεσης.

Στίχοι:59-82: Η Ελένη στην Αίγυπτο

Παρόν: Η Ελένη απομονωμένη στην Αίγυπτο, περιμένει την επιστροφή του Μενέλαου. Σύμφωνα με προφητεία του Ερμή, η ίδια με το σύζυγό της θα επιστρέψει στη Σπάρτη, θα αποδειχτεί η «πλεκτάνη» των θεών και θα ζήσουν ευτυχισμένοι. Όμως ο Θεοκλύμενος θέλει να την παντρευτεί. Ο γυρισμός στην πατρίδα κινδυνεύει να μην πραγματοποιηθεί, γι΄αυτό και η ηρωίδα προσπέφτει ικέτισσα στο μνήμα του Πρωτέα.

 ΣΧΟΛΙΑ

·        Δραματικό στοιχείο: Από το μονόλογο της Ελένης απουσιάζει η δράση. Ωστόσο στοιχεία όπως η ψυχική ένταση, η συναισθηματική ρευστότητα, η αγωνία για το μέλλον, οι προβληματισμοί και οι ελπίδες της Ελένης, αποτελούν ένα είδος εσωτερικής δράσης.
·        Τραγικό στοιχείο: Η Ελένη είναι πρόσωπο τραγικό, γιατί χρησιμοποιήθηκε από τους θεούς ως όργανό τους και χωρίς η ίδια να φταίει κατηγορήθηκε άδικα και υπέφερε πολύ.
·        Η «διπλή» Ελένη: Η πραγματική βρίσκεται στην Αίγυπτο, η πλασματική στην Τροία. Η διάσταση μεταξύπραγματικού - φανταστικού, το παιχνίδι ανάμεσα στο ¨είναι και το φαίνεσθαι¨, αποκαλύπτει τις δύο¨ μορφές¨ του ίδιου προσώπου.

·        Σκεπτικισμός του Ευριπίδη: προτιμά τις ορθολογικές ερμηνείες των φαινομένων (στοιχεία διάνοιας)

-         για τις πλημμύρες του Νείλου (=φυσική, λογική εξήγηση)

-         η λέξη «φήμη» (στ. 20) εκφράζει αμφισβήτηση

       Αμφισβήτηση των θεών

- αιτία του πολέμου όχι η Ελένη αλλά τα πάθη των        θεών (οργή της Ήρας)

       Þ Ευριπίδης: ονομάζεται από σκηνής φιλόσοφος. Είναι ρεαλιστής, αμφισβητίας, επηρεάζεται από τις ιδέες των Σοφιστών.

 

·        Στοιχεία ήθους: Το ήθος της ηρωίδας (η γνώμη των Ελλήνων για την Ελένη που ακολουθεί την εικόνα της Ελένης της παράδοσης διαφέρει από το ήθος της Ελένης σύμφωνα με τον Ευριπίδη).

η Ελένη του Ευριπίδη

- συζυγική πίστη

- ηθικός κώδικας τιμής

- ομοιότητα Ελένης - Πηνελόπης (πιστή σύζυγος/ μνηστήρες την πιέζουν/ καθυστερεί το γάμο)

       η Ελένη της παράδοσης (και η γνώμη των Ελλήνων για την Ελένη)

       - άπιστη σύζυγος

       - αιτία του πολέμου και του θανάτου πολλών ανδρών


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να εντοπίσετε σημεία του κειμένου, στα οποία γίνεται σαφής η αντίθεση ανάμεσα στο ¨είναι και το φαίνεσθαι¨.
2. Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση της Ελένης και ποια στοιχεία του χαρακτήρα της αποκαλύπτονται μέσα από το μονόλογο;
3. Υποθέστε ότι παρακολουθείτε την παράσταση ως θεατής. Ποια συναισθήματα σας προκαλεί ο μονόλογος της Ελένης;

4. Ποιες αντιλήψεις του Ευριπίδη διαφαίνονται μέσα από την 1η σκηνή του προλόγου; Πιστεύετε ότι ο ποιητής είναι επηρεασμένος από τις ιδέες των Σοφιστών; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.
ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1Η ΣΚΗΝΗ


Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου 2013

ΑΡΧΑΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΦΘΟΓΓΟΙ,ΓΡΑΜΜΑΤΑ,ΤΟΝΟΙ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Η εκπαίδευση των παιδιών στην Αρχαία Αθήνα

Μέχρι τα επτά τους χρόνια, αγόρια και κορίτσια ανατρέφονταν σπίτι κυρίως από τη μητέρα και την παραμάνα, μια δούλη ή φτωχή ελεύθερη γυναίκα που τάιζε, φρόντιζε, κοίμιζε το παιδί αλλά κυρίως δενόταν συναισθηματικά μαζί του ως δεύτερη μητέρα 

Βοηθητικό ρόλο σ' αυτήν την προσχολική αγωγή είχε ο παιδαγωγός, ένας μορφωμένος συνήθως ξένος δούλος, ο οποίος κρατούσε έναν καίριο καθοδηγητικό ρόλο μέχρι την ενηλικίωση του παιδιού: του δίδασκε τρόπους καλής συμπεριφοράς , το συνόδευε στα μαθήματα ή όπου αλλού, επέβλεπε τα διαβάσματα και την πρόοδό του και, άμα το παιδί ήταν  ζωηρό, έθετε και σε λειτουργία τη βέργα του. 

Δεν είναι τυχαίο που στο πρωτότυπο κείμενο τελευταίος αναφέρεται σ' αυτή τη σειρά ο πατέρας, που δεν είχε ιδιαίτερη ανάμειξη στην ανατροφή των παιδιών .


Μετά την ηλικία των επτά ετών τα αγόρια πήγαιναν σχολείο ενώ τα κορίτσια έμεναν σπίτι. Στην αρχαία Αθήνα οι γυναίκες αποκλείονταν από τη μόρφωση . Κλεισμένες στα σπίτια τους, μάθαιναν γραφή κι ανάγνωση από τη μητέρα και κυρίως διδάσκονταν να είναι καλές νοικοκυρές κι άξιες οικοδέσποινες.


Τα αγόρια παραλάμβαναν ο γραμματιστής, ο κιθαριστής κι ο παιδοτρίβης για να τα ασκήσουν στη γραφή και την ανάγνωση, τη μουσική και τη γυμναστική αντίστοιχα.


Η παιδεία ήταν ακριβό αγαθό: δεν υπήρχε -τουλάχιστον στην Αθήνα.Οι διδάσκαλοι ήταν όλοι ιδιωτικοί υπάλληλοι που πληρώνονταν από τους γονείς των παιδιών για την πολύτιμη υπηρεσία τους να μορφώσουν τα αγόρια τους. Γι' αυτό μόνο οι γόνοι πλούσιων οικογενειών συνέχιζαν με ανώτερες σπουδές (π.χ. φιλοσοφία, μαθηματικά) ενώ οι υπόλοιποι έμεναν στα βασικά.




Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2013

Γιατί να μάθω Αρχαία Ελληνικά;

Μια απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δίνει ένας διαπρεπής ξένος φιλόλογος:

«Από όλες τις δημιουργίες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος η πιο θαυμαστή είναι χωρίς αμφιβολία η γλώσσα. Ο άπειρος πλούτος της λεξιλογικής παραδόσεως, η σχεδόν απεριόριστη δυνατότητα συνθέσεως, η σημασιολογική ακρίβεια των πολυάριθμων συνωνύμων, η απλότητα του κλιτικού συστήματος των ονομάτων και ο πλούτος του κλιτικού συστήματος των ρημάτων, το εναλλασσόμενο παιχνίδι των μορίων και των προθέσεων, η διαφάνεια της λογικής και συντακτικής δομής, το εύηχον και η μουσικότητα, τέλος, δημιούργησαν το πιο τέλειο όργανο που ο άνθρωπος έφτιαξε, για να εκφράσει τις σκέψεις του. Και όπως η γλώσσα δημιουργήθηκε από την ανάγκη να εκφρασθεί η ανθρώπινη σκέψη, έτσι και η ίδια με τη σειρά της συνέβαλε να δημιουργηθούν απ’ αυτή τη σκέψη οι λογοτεχνικές μορφές με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους: σκέπτεται κανείς τα Ελληνικά της ποίησης, σ’ όλη την ποικιλία της. Και κατόπιν τα Ελληνικά της φιλοσοφίας και της ιστορίας, της ρητορικής, της αφήγησης και του μυθιστορήματος, της γραμματικής και της φιλολογίας, της ιατρικής και των μαθηματικών, της αστρονο-μίας και της φυσικής, της ζωολογίας και της βοτανικής, της γεωγραφίας και της εθνογραφίας, της θεολογίας. Πλευρές της σκέψεως, τις οποίες, μαζί με άλλες ακόμη, η Ελλάδα αποκάλυψε στην ανθρωπότητα σε μορφές που έμειναν βασικές. Γι’ αυτό η εκφραστική δύναμη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας παρέμεινε ενεργή και ζωντανή σε όλες τις γλώσσες του πολιτισμού (τεχνικοί όροι του λεξιλογίου σε όλες τις σύγχρονες γλώσσες)».

Raffaele Cantarella, La letteratura greca classica, Firenze 1967, σ. 25 (μτφρ. των συγγραφέων)
 
Αξίζει να διαβάσουμε κι ένα άλλο κείμενο για την αξία της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, που το έγραψε ο μεγάλος Έλληνας φιλόλογος Ι. Θ. Κακριδής.

Ι.Θ. Κακριδής
«Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά» Γιατί αλήθεια διδάσκουμε τα αρχαία ελληνικά στα παιδιά που θέλουμε να μορφώσουμε, σε τόσο πολλές ώρες μάλιστα; Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι που μας υποχρεώνουν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να επικοινωνήσουν όσο γίνεται περισσότερο με τον αρχαίο κόσμο.

Πρώτα απ’ όλα, γιατί είμαστε κι εμείς Έλληνες. Από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει κάπου δυο χιλιάδες εφτακόσια χρόνια. Στους αιώνες που κύλησαν οι Έλληνες βρεθήκαμε συχνά στο απόγειο της δόξας, άλλοτε πάλι στα χείλια μιας καταστροφής ανεπανόρθωτης∙ νικήσαμε και νικηθήκαμε αμέτρητες φορές∙ δοκιμάσαμε επιδρομές και σκλαβιές∙ αλλάξαμε θρησκεία∙ στους τελευταίους αιώνες η τεχνική επιστήμη μετασχημάτισε βασικά τη μορφή της ζωής μας∙ και όμως κρατηθήκαμε Έλληνες, με την ίδια γλώσσα‐φυσικά εξελιγμένη‐, με τα ίδια ιδανικά, τον ίδιο σε πολλά χαραχτήρα και με ένα πλήθος στοιχεία του πολιτισμού κληρονομημένα από τα προχριστιανικά χρόνια. Στον πνευματικό τομέα κανένας λαός δεν μπορεί να προκόψει, αν αγνοεί την ιστορία του, γιατί άγνοια της ιστορίας θα πει άγνοια του ίδιου του ίδιου του εαυτού του. Είμαι Έλληνας, συνειδητός Έλληνας, αυτό θα πει, έχω αφομοιώσει μέσα μου την πνευματική ιστορία των Ελλήνων από τα μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα.

Ο δεύτερος λόγος που μας επιβάλλει να γνωρίσουμε την αρχαία πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι. Ολόκληρος ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο Ελληνικό, με συνδετικό κρίκο τον ρωμαϊκό. Με τους άλλους Ευρωπαίους μας δένει βέβαια και ο Χριστιανισμός, όσο και να μας χωρίζουν ορισμένα δόγματα. Μα και ο Χριστιανισμός έπρεπε να δουλευτεί πρώτα με την Ελληνική σκέψη, για να μπορέσει ν’ απλώσει έπειτα στον ευρωπαϊκό χώρο. Η ρίζα του πολιτισμού των Ευρωπαίων όλων είναι ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός και η τέχνη, γι’ αυτό δεν μπορεί να τα αγνοεί κανείς, αν θέλει να αισθάνεται πως πνευματικά ανήκει στην Ευρώπη.

Μα ο κυριότερος λόγος που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν’ αγνοούν την αρχαίαν Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στα χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξία αυτόνομη, ο άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά, και υλική και πνευματική. Μέσα στους λαούς που περιβάλλουν τον ελληνικό χώρο στα παλιά εκείνα χρόνια υπάρχουν πολλοί με μεγάλο πολιτισμό, πάνω απ’ όλους οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες. Οι λαοί όμως αυτοί ούτε γνωρίζουν ούτε θέλουν τον ελεύθερο άνθρωπο. Το απολυταρχικό τους σύστημα επιβάλλει στα άτομα να σκύβουν αδιαμαρτύρητα το κεφάλι μπροστά στο βασιλέα και στους θρησκευτικούς αρχηγούς. Η ελεύθερη πράξη και η ελεύθερη σκέψη είναι άγνωστα στον εξωελληνικό κόσμο. Και οι Έλληνες; Πρώτοι αυτοί, σπρωγμένοι από μια δύναμη που βγαίνει από μέσα τους και μόνο, την δεσποτεία θα την μεταλλάξουν σε δημοκρατία, και από την άβουλη, ανεύθυνη μάζα του λαού θα πλάσουν μια κοινωνία από πολίτες ελεύθερους, που καθένας τους να νιώθει τον εαυτό του υπεύθυνο και για τη δική του και για των άλλων την προκοπή. Ο στοχασμός είναι κι αυτός ελεύθερος για τα πιο τολμηρά πετάματα του νου και της φαντασίας. Ο Έλληνας είναι ο πρώτος, που ενώ ξέρει πως δεν μπορεί ατιμώρητα να ξεπεράσει τα σύνορα του ανθρώπου και να γίνει θεός, όμως κατέχεται από μια βαθιά αισιοδοξία για τις ανθρώπινες ικανότητες και είναι γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο, που τον πιστεύει ικανό να περάσει τις ατέλειές του και να γίνει αυτό που πρέπει να είναι−ο τέλειος άνθρωπος.

Αυτή η πίστη στον τέλειον άνθρωπο, συνδυασμένη με το βαθύ καλλιτεχνικό αίσθημα που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή, δίνει στον αρχαίον Έλληνα τον πόθο και την ικανότητα να πλάσει πλήθος ιδανικές μορφές σε ό,τι καταπιάνεται με το νου, με τη φαντασία και με το χέρι: στις απέριττες μορφές που σχεδιάζουν οι τεχνίτες στα αγγεία της καθημερινής χρήσης, στη μεγάλη ζωγραφική, στην πλαστική του χαλκού και του μαρμάρου, πάνω απ’ όλα στο λόγο τους, και τον πεζό και τον ποιητικό.

Αυτόν τον κόσμο θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας, για να μορφωθούν∙ για να καλλιεργήσουν τη σκέψη τους αναλύοντας τη σκέψη των παλιών Ελλήνων∙ για να καλλιεργήσουν το καλλιτεχνικό τους αίσθημα μελετώντας ό,τι ωραίο έπλασε το χέρι και η φαντασία των προγόνων τους∙ για να μπορέσουν κι αυτοί να νιώσουν τον εαυτό τους αισιόδοξο, ελεύθερο και υπεύθυνο για τη μοίρα του ανθρώπου πάνω στη γη∙ προπαντός για να φουντώσει μέσα τους ο πόθος για τον τέλειον άνθρωπο.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ