Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-840

Γ΄ενότητα:786-837

ΣΤΟΧΟΙ
Επιδιώκεται οι μαθητές:
  • Να αντιληφθούν ένα κατά ποιόν μέρος της τραγωδίας, τη «διάνοια», μέσα από τα λεγόμενα του Αγγελιαφόρου και να συνειδητοποιήσουν το χαρακτηρισμό που αποδίδεται στον Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφο».
  • Να κατανοήσουν το διευρυμένο ρόλο του Αγγελιαφόρου και να εντοπίσουν τα θέματα τα οποία θίγει.
  • Να σχολιάσουν την αλλαγή της στάσης του Μενέλαου.


ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ
Γέροντας αγγελιαφόρος (σικελικός ερυθρόμορφος κρατήρας του 4ου αι. π.X.)

ΣΤΙΧΟΙ:786-810: Ο Αγγελιαφόρος φιλοσοφεί
Ο Αγγελιαφόρος αρχίζει το λόγο του με τον προβληματισμό αναφορικά με τη θέληση των θεών, την οποία αδυνατούν να κατανοήσουν οι θνητοί. Στην ουσία ο Αγγελιαφόρος εκφράζει την άποψη του ποιητή που απορρέει από τον προβληματισμό του ευμετάβολου των ανθρώπινων πραγμάτων, κοινό θέμα στην αντίληψη των αρχαίων. Κυρίως ο Αγγελιαφόρος εξειδικεύεται στις περιπέτειες των δύο συζύγων: ο ένας πολεμούσε στην Τροία, η άλλη διαπομπευόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αγγελιαφόρος είναι φανερό ότι δεν συγκρατεί την ικανοποίησή του, όταν αποδεικνύεται πως η Ελένη δεν ντρόπιασε τη συζυγική κλίνη. Θυμάται ευτυχισμένες στιγμές, όπως τη μέρα του γάμου της στο πατρικό της σπίτι. Δικαιολογημένη η χαρά της αναπόλησης καθώς ο πιστός δούλος συνδέει την ευτυχία του παρελθόντος με αυτή του παρόντος. Επίσης μέσα από τα λόγια του ο Ευριπίδης εκφράζει τις απόψεις του για τη δουλεία.

ΣΤΙΧΟΙ:811-837: Διαταγές Μενέλαου – Αμφισβήτηση της μαντικής από τον Αγγελιαφόρο
Ο Μενέλαος αποδέχεται τη χαρά του Αγγελιαφόρου και τον προτρέπει έντονα να μοιραστεί τη χαρά του και να μεταφέρει το μήνυμα της ευτυχίας στους συντρόφους του, οι οποίοι θα πρέπει να περιμένουν υπομονετικά τις νέες διαταγές του που θα τους οδηγήσουν στη σωτηρία, μακριά από τη βάρβαρη χώρα. Ο Αγγελιαφόρος δηλώνει την άμεση υποταγή του στη θέληση του βασιλιά. Παρ’ όλα αυτά δε χάνει την ευκαιρία να στραφεί με ιδιαίτερη σφοδρότητα εναντίον των μάντεων, καταλήγοντας: «ο νους είναι ο σωστός μάντης», άποψη του Ευριπίδη, γνήσια έκφραση του ορθολογισμού, τον οποίο υποστηρίζει επηρεασμένος από το πνεύμα της σοφιστικής.
Ο μάντης Κάλχας

ΣΤΙΧΟΙ:838-840: Η παρέμβαση του Χορού
Καθώς ο Αγγελιαφόρος εγκαταλείπει τη σκηνή, παρεμβαίνει ο Κορυφαίος του Χορού. Συμφωνεί και επιβεβαιώνει τις τελευταίες σκέψεις του Αγγελιαφόρου: η καλύτερη μαντική είναι η βοήθεια των θεών. Οι οιωνοί και τα σημάδια δεν έχουν καμιά αξία, παρά μόνο ο ίδιος ο άνθρωπος.

  • Ο ρόλος των θεών, η τύχη, η μοίρα, οι μάντεις 
Οι θεοί του Ολύμπου
Η θεϊκή δράση είναι απρόβλεπτη, ασταθής, ευμετάβλητη (στ. 786-787), με συνέπεια την αβεβαιότητα της τύχης (στ. 791). Καθένας έχει τη δική του μοίρα, υπάρχει ωστόσο η κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων, ο θάνατος. (στ.789-790). Ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει ο ίδιος την εύνοια των θεών με θυσίες και προσευχές και να μη καταφεύγει σε μάντεις που εκμεταλλεύονται την αφέλεια, την άγνοια και το φόβο του(στ. 832-833). Να εμπιστεύεται τη δύναμη του ανθρώπινου νου, να απορεί, να ερευνά, να αμφισβητεί και κυρίως να μη παραμένει απαθής.

  • Τα χαρακτηριστικά του καλού δούλου 
Δούλοι στην Αρχαία Αθήνα
Η αφοσίωση δεν είναι δείγμα δουλοπρέπειας. Η σωματική δουλεία δεν αποκλείει την πνευματική ελευθερία. Ιδανικός ο συνδυασμός και των δύο μορφών ελευθερίας. 

  • Ο αντίχτυπος των προβληματισμών – σύνδεση με το ιστορικό /πνευματικό πλαίσιο 
Το αίσθημα αβεβαιότητας και αστάθειας των ανθρωπίνων πραγμάτων, αποτέλεσμα της διάψευσης των ελπίδων για κυριαρχία και της ταπείνωσης που προκάλεσε στους Αθηναίους η Σικελική εκστρατεία.
 Η οργή των Αθηναίων εναντίον των μάντεων και των χρησμολόγων που με τις προφητείες τους ενθάρρυναν την εκστρατεία.
Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.)
Το κλίμα αμφισβήτησης των παραδοσιακών αξιών και θρησκευτικών αντιλήψεων στα πλαίσια του σοφιστικού κινήματος και της αναταραχής στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου που ακόμα μαίνεται.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ
Η σκηνή δεν είναι καθοριστική για την εξέλιξη της υπόθεσης. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί τον Αγγελιαφόρο κυρίως για να εκφράσει τις δικές του απόψεις που αποτελούν τη «διάνοια» του έργου. Οι ιδέες εκφράζονται κυρίως με αναφορές στο παρελθόν (ακατανόητο δράσης θεών, αμφισβήτηση μαντικής, ευμετάβολο ανθρώπινων πραγμάτων). Επίσης ο διάλογος Μενέλαου – Αγγελιαφόρου μας προετοιμάζει για το τι θα γίνει παρακάτω. Ο Μενέλαος προτρέπει τον Αγγελιαφόρο να μεταφέρει τις ειδήσεις στους συντρόφους του και προσθέτει ότι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να δράσουν για να σωθούν όλοι μαζί.
ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Θέλει να μοιραστεί τη χαρά του με τους συντρόφους του. Αντιλαμβάνεται όμως ότι βρίσκεται σε εχθρική χώρα, ότι οι κίνδυνοι που τους περιβάλλουν είναι πολλοί και γι’ αυτό πρέπει να αναζητηθεί σωτηρία. Τον βλέπουμε λοιπόν να αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο, όπως άλλωστε ταιριάζει σε έναν βασιλιά, σε έναν υπεύθυνο ηγέτη που αγωνιά και νοιάζεται για τη σωτηρία όλων.
ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ: Δεν παρουσιάζεται μόνο ως φορέας αγγελιών και ειδήσεων, αλλά και ιδεών. Ο ποιητής «μιλάει με το στόμα του», δίνοντας μια δική του εκδοχή στο μύθο στον οποίο εμπλέκονται οι θεοί. Κατά τα άλλα ο Αγγελιαφόρος είναι ένας υπάκουος δούλος, ένας αγαθός άνθρωπος.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:Είναι πράγματι τραγικό να αδυνατεί να κατανοήσει ο άνθρωπος τις πράξεις των θεών, το ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή  τους, τις μεταπτώσεις από την ευτυχία στη δυστυχία, αλλά και τον πόλεμο, τις επιπτώσεις του, τα αθώα θύματα.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:Δεν είναι τόσο έντονο στο λόγο του Αγγελιαφόρου, ο οποίος εκφράζει τις απόψεις του «από σκηνής φιλόσοφου» Ευριπίδη και έτσι η δράση περιορίζεται. Κυρίως τονώνεται από το λόγο του Μενέλαου. Οι εντολές του βασιλιά που πρέπει να εκτελέσει ο Αγγελιαφόρος δημιουργούν τις προϋποθέσεις για εξωτερική δράση. Αποδυναμώνονται όμως κι αυτές με τον επόμενο προβληματισμό του Αγγελιαφόρου με τον οποίο κλείνει η σκηνή.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΑΤΩΝ
Συγκίνηση αλλά και προβληματισμός για θέματα όπως η δουλεία και η στάση ζωής των ανθρώπων. Τέλος αγωνιούν για το μέλλον των ηρώων και των συντρόφων μετά τις διαταγές του Μενέλαου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια στοιχεία της σκηνής με τον Αγγελιαφόρο αποκαλύπτουν τη στενή σχέση του με τον Μενέλαο;(στίχοι 803-804)
2. Ο Ευριπίδης βάζει ανθρώπους της «κοινής λογικής» να εκφέρουν παρόμοιες απόψεις για τους μάντεις. Να σχολιάσετε την επιλογή του.(στίχοι822-823)
3.Να διαγράψετε το ήθος του Αγγελιαφόρου με βάση τα λόγια του στους στίχους 775-837.
4. Ποιες θεωρητικές απόψεις του Αγγελιαφόρου αισθητοποιεί το παράδειγμα του Μενέλαου και της Ελένης;
5.Πώς επιβεβαιώνεται ο χαρακτηρισμός του Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφου» μέσα από τα λόγια των προσώπων στη σκηνή αυτή;
6. Να σχολιάσετε τις φράσεις του Αγγελιαφόρου: «θα πεις, δεν το΄θελε ο θεός» (στ. 831), «σωστό μυαλό και νους, να σοφός μάντης» (στ.837)



Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2013

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-837

Β΄ενότητα:724-785

ΣΤΟΧΟΙ

  • Η τραγικότητα των ηρώων μετά την αναγνώριση
  • Ο ρόλος των θεών- ο ρόλος της τύχης – η ανθρώπινη μοίρα
  • Η ματαιότητα του πολέμου
Mενέλαος – Eλένη – Xορός (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)


Mενέλαος – Eλένη – Xορός (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)
ΣΤΙΧΟΙ: 724-755: Τα δεινά του παρελθόντος
Η Ελένη κρατά τρισευτυχισμένη το Μενέλαο στην αγκαλιά της. Τότε εκείνος τελείως απρόσμενα ζητά να μάθει την ιστορία από την αρχή. Εκείνη διστάζει μα ο Μενέλαος επιμένει. Θεωρεί πως η Ελένη θα ξαλαφρώσει με την εκμυστήρευση. Έτσι του αναφέρει ότι δεν πήγε ποτέ στην Τροία, ότι ο Ερμής την έφερε στην Αίγυπτο, ότι η Ήρα είναι η αιτία των δεινών της (αφού αυτή αρνήθηκε στον Πάρη την ίδια ως δώρο της Αφροδίτης) και τελικά βρέθηκε το είδωλό της στην Τροία, ενώ αυτή βρισκόταν ήδη στην Αίγυπτο.

ΣΤΙΧΟΙ: 756-786: Οι οικογενειακές δυστυχίες της Ελένης
Η Ελένη συνεχίζει την ιστορία αναφερόμενη αυτή τη φορά στο σπίτι της στη Σπάρτη, όπου επικρατεί θρήνος για την ντροπή της αρπαγής της. Η μάνα της αυτοκτόνησε, η κόρη της ανύπαντρη μαραίνεται. Στην πραγματικότητα όμως η ίδια παρέμεινε αγνή, η συζυγική κλίνη δε λερώθηκε.
Η Ελένη δεν αποτελεί την προσωποποίηση της απιστίας, όπως θεωρούν όλοι, αλλά το πρότυπο της συζυγικής πίστης.
Ο Χορός συμμετέχει στη χαρά των συζύγων και εύχεται να πάνε όλα καλά από εδώ και πέρα.
Ο Μενέλαος στρέφεται στον Αγγελιαφόρο: Όλη η εκστρατεία στηρίχτηκε σ’ ένα ψέμα. Οι Έλληνες πολέμησαν για μια νεφέλη.
Ο Αγγελιαφόρος δυσπιστεί, ο Μενέλαος όμως είναι κατηγορηματικός και τον προτρέπει έντονα να πιστέψει όσα λέει.
Eλένη (Mάγια Λυμπεροπούλου, Eυριπίδης, Tρωαδίτισσες, Θέατρο Tέχνης, 1979)





Eλένη (Mάγια Λυμπεροπούλου,
Eυριπίδης, Tρωαδίτισσες,
Θέατρο Tέχνης, 1979)
ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί το μοτίβο της αρπαγής ενός προσώπου για να δικαιολογήσει όλα τα απρόσμενα και τα απροσδόκητα τα οποία έχουν συμβεί. Παράλληλα με την αφήγηση της Ελένης (αναδρομή στο παρελθόν) και τα όσα υπέφερε η ίδια και η οικογένειά της καταδικάζεται η παρέμβαση των θεών στη ζωή των ανθρώπων, που αντί να διασφαλίσουν την ηθική τάξη και ισορροπία, χρησιμοποιούν τους ανθρώπους προκειμένου να ικανοποιήσουν τα προσωπικά τους πάθη. Από την άλλη όμως αποκαταστάθηκε η τιμή της ηρωίδας, η οποία δεν έφταιξε σε τίποτε, αφού απλά έγινε ένα «παιχνίδι» στα χέρια των θεών. Επίσης ο Ευριπίδης δια στόματος των ηρώων του δεν χάνει την ευκαιρία να καταδικάσει για μια ακόμη φορά τον πόλεμο, έναν πόλεμο που έγινε μάταια, για μια «νεφέλη». Τέλος ο Χορός με την παρέμβασή του από τη μια  προσπαθεί να καταπραϋνει τη θλίψη των δύο συζύγων, παράλληλα όμως προοικονομεί και την ευνοϊκή εξέλιξη της υπόθεσης.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Είναι γεμάτος αγωνία. Κάνει ερωτήσεις για να μάθει τα πάντα. Ικανοποιείται, γιατί η Ελένη του ήταν πιστή, εκπλήσσεται όμως όταν ακούει την περίεργη αρπαγή της Ελένης από την Ήρα. Αγανακτεί για τη στάση των θεών και συμπονά την Ελένη.. Η συμπόνια αυτή κορυφώνεται όταν μαθαίνει για την αυτοκτονία της μητέρας της Ελένης και τη δυστυχία της κόρης τους, μεταπίπτει δε σε πόνο αβάσταχτο, όταν καταριέται τον Πάρη, τον υπεύθυνο της τόσης δυστυχίας. Η παρέμβαση του Χορού επιδιώκει να απαλύνει τον πόνο και αποσκοπεί στην μεταστροφή των συναισθημάτων του Μενέλαου, ο οποίος στρέφεται τώρα στον Αγγελιαφόρο λέγοντάς του ότι οι θεοί ήταν η αιτία των συμφορών.
Eλένη (M. Kωνσταντάρου, Eυριπίδης, Tρωάδες, θίασος Γ. Tσαρούχη, 1977, σκην. Γ. Tσαρούχης)
Eλένη (M. Kωνσταντάρου, Eυριπίδης, Tρωάδες, θίασος Γ. Tσαρούχη, 1977, σκην. Γ. Tσαρούχης)
ΕΛΕΝΗ: Συγκλονίζεται καθώς ξαναζεί το παρελθόν. Καταριέται και αμφισβητεί τους θεούς. Συντρίβεται όταν θυμάται το θάνατο της μητέρας της, τη δυστυχία της κόρης της. Κατηγορεί τους θεούς, βαρυγκομάει για την τύχη της.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Η συνάντηση και η αναγνώριση των δύο συζύγων συνιστούν χαρμόσυνο γεγονός, που βιώνουν και οι δύο με όλη τους την ένταση. Το τραγικό στοιχείο ενυπάρχει στις ερωτήσεις του Μενέλαου καθώς και στις απαντήσεις της Ελένης που μεταφέρουν τη δράση σε τραγικές στιγμές του παρελθόντος. Μπορεί οι ήρωες να το έχουν βιώσει στο παρελθόν, η ανάπλασή του όμως αποκαλύπτει την τραγική τους μοίρα, αφού οι ίδιοι γίνονται άβουλα όργανα στα χέρια των θεών. Τραγικότητα προσδίδουν ακόμηκαι οι οικογενειακές συμφορές της Ελένης καθώς και η δική της διαπόμπευση και κατασπίλωση του ονόματός της 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1.Ποιες πληροφορίες δίνει η Ελένη στον Μενέλαο στους στίχους 729-772 και πώς αυτές οδηγούν στη δικαίωσή της και την επιβεβαίωση της αθωότητάς της;
    2 .Η Ελένη μιλώντας για το παρελθόν της αναφέρεται για μία ακόμα φορά στο ρόλο των θεών. Σχολιάστε τη δράση των θεών στον κόσμο του Ευριπίδη. Διασφαλίζουν την τάξη του δικαίου ή ενεργούν απρόβλεπτα κινούμενοι από προσωπικά τους πάθη; 
   3. Στις τραγωδίες την αναγνώριση δύο αγαπημένων προσώπων ακολουθούν συνήθως: α) η εκδήλωση των συναισθημάτων αυτών που ξανασμίγουν, μαζί με αναφορές στο ρόλο της τύχης, β) μια κίνηση προς τα πίσω, προς το παρελθόν, γ) μια κίνηση προς τα εμπρός, προς το μέλλον.
Ποιους από τους άξονες αυτούς εντοπίζουμε μετά την αναγνώριση Μενέλαου-Ελένης στη σκηνή που μελετάμε;
Ας δούμε πιο συγκεκριμένα το δεύτερο άξονα: Ποια είναι η στάση του καθενός από τους δύο ήρωες απέναντι στο οδυνηρό παρελθόν; Tην καταλαβαίνετε;