ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2^η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-840

Γ΄ενότητα:786-837

ΣΤΟΧΟΙ

Επιδιώκεται οι μαθητές:

• Να αντιληφθούν ένα κατά ποιόν μέρος της τραγωδίας, τη «διάνοια», μέσα από τα λεγόμενα του Αγγελιαφόρου και να συνειδητοποιήσουν το χαρακτηρισμό που αποδίδεται στον Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφο».
• Να κατανοήσουν το διευρυμένο ρόλο του Αγγελιαφόρου και να εντοπίσουν τα θέματα τα οποία θίγει.
• Να σχολιάσουν την αλλαγή της στάσης του Μενέλαου.

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:786-810: Ο Αγγελιαφόρος φιλοσοφεί

Ο Αγγελιαφόρος αρχίζει το λόγο του με τον προβληματισμό αναφορικά με τη θέληση των θεών, την οποία αδυνατούν να κατανοήσουν οι θνητοί. Στην ουσία ο Αγγελιαφόρος εκφράζει την άποψη του ποιητή που απορρέει από τον προβληματισμό του ευμετάβολου των ανθρώπινων πραγμάτων, κοινό θέμα στην αντίληψη των αρχαίων. Κυρίως ο Αγγελιαφόρος εξειδικεύεται στις περιπέτειες των δύο συζύγων: ο ένας πολεμούσε στην Τροία, η άλλη διαπομπευόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αγγελιαφόρος είναι φανερό ότι δεν συγκρατεί την ικανοποίησή του, όταν αποδεικνύεται πως η Ελένη δεν ντρόπιασε τη συζυγική κλίνη. Θυμάται ευτυχισμένες στιγμές, όπως τη μέρα του γάμου της στο πατρικό της σπίτι. Δικαιολογημένη η χαρά της αναπόλησης καθώς ο πιστός δούλος συνδέει την ευτυχία του παρελθόντος με αυτή του παρόντος. Επίσης μέσα από τα λόγια του ο Ευριπίδης εκφράζει τις απόψεις του για τη δουλεία.

ΣΤΙΧΟΙ:811-837: Διαταγές Μενέλαου – Αμφισβήτηση της μαντικής από τον Αγγελιαφόρο

Ο Μενέλαος αποδέχεται τη χαρά του Αγγελιαφόρου και τον προτρέπει έντονα να μοιραστεί τη χαρά του και να μεταφέρει το μήνυμα της ευτυχίας στους συντρόφους του, οι οποίοι θα πρέπει να περιμένουν υπομονετικά τις νέες διαταγές του που θα τους οδηγήσουν στη σωτηρία, μακριά από τη βάρβαρη χώρα. Ο Αγγελιαφόρος δηλώνει την άμεση υποταγή του στη θέληση του βασιλιά. Παρ’ όλα αυτά δε χάνει την ευκαιρία να στραφεί με ιδιαίτερη σφοδρότητα εναντίον των μάντεων, καταλήγοντας: «ο νους είναι ο σωστός μάντης», άποψη του Ευριπίδη, γνήσια έκφραση του ορθολογισμού, τον οποίο υποστηρίζει επηρεασμένος από το πνεύμα της σοφιστικής.

Ο μάντης Κάλχας

ΣΤΙΧΟΙ:838-840: Η παρέμβαση του Χορού

Καθώς ο Αγγελιαφόρος εγκαταλείπει τη σκηνή, παρεμβαίνει ο Κορυφαίος του Χορού. Συμφωνεί και επιβεβαιώνει τις τελευταίες σκέψεις του Αγγελιαφόρου: η καλύτερη μαντική είναι η βοήθεια των θεών. Οι οιωνοί και τα σημάδια δεν έχουν καμιά αξία, παρά μόνο ο ίδιος ο άνθρωπος.

• Ο ρόλος των θεών, η τύχη, η μοίρα, οι μάντεις 

Οι θεοί του Ολύμπου

Η θεϊκή δράση είναι απρόβλεπτη, ασταθής, ευμετάβλητη (στ. 786-787), με συνέπεια την αβεβαιότητα της τύχης (στ. 791). Καθένας έχει τη δική του μοίρα, υπάρχει ωστόσο η κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων, ο θάνατος. (στ.789-790). Ο άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει ο ίδιος την εύνοια των θεών με θυσίες και προσευχές και να μη καταφεύγει σε μάντεις που εκμεταλλεύονται την αφέλεια, την άγνοια και το φόβο του(στ. 832-833). Να εμπιστεύεται τη δύναμη του ανθρώπινου νου, να απορεί, να ερευνά, να αμφισβητεί και κυρίως να μη παραμένει απαθής.

• Τα χαρακτηριστικά του καλού δούλου 

Δούλοι στην Αρχαία Αθήνα

Η αφοσίωση δεν είναι δείγμα δουλοπρέπειας. Η σωματική δουλεία δεν αποκλείει την πνευματική ελευθερία. Ιδανικός ο συνδυασμός και των δύο μορφών ελευθερίας. 

• Ο αντίχτυπος των προβληματισμών – σύνδεση με το ιστορικό /πνευματικό πλαίσιο 

Το αίσθημα αβεβαιότητας και αστάθειας των ανθρωπίνων πραγμάτων, αποτέλεσμα της διάψευσης των ελπίδων για κυριαρχία και της ταπείνωσης που προκάλεσε στους Αθηναίους η Σικελική εκστρατεία.

 Η οργή των Αθηναίων εναντίον των μάντεων και των χρησμολόγων που με τις προφητείες τους ενθάρρυναν την εκστρατεία.

Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.)

Το κλίμα αμφισβήτησης των παραδοσιακών αξιών και θρησκευτικών αντιλήψεων στα πλαίσια του σοφιστικού κινήματος και της αναταραχής στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου που ακόμα μαίνεται.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Η σκηνή δεν είναι καθοριστική για την εξέλιξη της υπόθεσης. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί τον Αγγελιαφόρο κυρίως για να εκφράσει τις δικές του απόψεις που αποτελούν τη «διάνοια» του έργου. Οι ιδέες εκφράζονται κυρίως με αναφορές στο παρελθόν (ακατανόητο δράσης θεών, αμφισβήτηση μαντικής, ευμετάβολο ανθρώπινων πραγμάτων). Επίσης ο διάλογος Μενέλαου – Αγγελιαφόρου μας προετοιμάζει για το τι θα γίνει παρακάτω. Ο Μενέλαος προτρέπει τον Αγγελιαφόρο να μεταφέρει τις ειδήσεις στους συντρόφους του και προσθέτει ότι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να δράσουν για να σωθούν όλοι μαζί.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Θέλει να μοιραστεί τη χαρά του με τους συντρόφους του. Αντιλαμβάνεται όμως ότι βρίσκεται σε εχθρική χώρα, ότι οι κίνδυνοι που τους περιβάλλουν είναι πολλοί και γι’ αυτό πρέπει να αναζητηθεί σωτηρία. Τον βλέπουμε λοιπόν να αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο, όπως άλλωστε ταιριάζει σε έναν βασιλιά, σε έναν υπεύθυνο ηγέτη που αγωνιά και νοιάζεται για τη σωτηρία όλων.

ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ: Δεν παρουσιάζεται μόνο ως φορέας αγγελιών και ειδήσεων, αλλά και ιδεών. Ο ποιητής «μιλάει με το στόμα του», δίνοντας μια δική του εκδοχή στο μύθο στον οποίο εμπλέκονται οι θεοί. Κατά τα άλλα ο Αγγελιαφόρος είναι ένας υπάκουος δούλος, ένας αγαθός άνθρωπος.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:Είναι πράγματι τραγικό να αδυνατεί να κατανοήσει ο άνθρωπος τις πράξεις των θεών, το ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή  τους, τις μεταπτώσεις από την ευτυχία στη δυστυχία, αλλά και τον πόλεμο, τις επιπτώσεις του, τα αθώα θύματα.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ:Δεν είναι τόσο έντονο στο λόγο του Αγγελιαφόρου, ο οποίος εκφράζει τις απόψεις του «από σκηνής φιλόσοφου» Ευριπίδη και έτσι η δράση περιορίζεται. Κυρίως τονώνεται από το λόγο του Μενέλαου. Οι εντολές του βασιλιά που πρέπει να εκτελέσει ο Αγγελιαφόρος δημιουργούν τις προϋποθέσεις για εξωτερική δράση. Αποδυναμώνονται όμως κι αυτές με τον επόμενο προβληματισμό του Αγγελιαφόρου με τον οποίο κλείνει η σκηνή.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΘΕΑΤΩΝ

Συγκίνηση αλλά και προβληματισμός για θέματα όπως η δουλεία και η στάση ζωής των ανθρώπων. Τέλος αγωνιούν για το μέλλον των ηρώων και των συντρόφων μετά τις διαταγές του Μενέλαου.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια στοιχεία της σκηνής με τον Αγγελιαφόρο αποκαλύπτουν τη στενή σχέση του με τον Μενέλαο;(στίχοι 803-804)

2. Ο Ευριπίδης βάζει ανθρώπους της «κοινής λογικής» να εκφέρουν παρόμοιες απόψεις για τους μάντεις. Να σχολιάσετε την επιλογή του.(στίχοι822-823)

3.Να διαγράψετε το ήθος του Αγγελιαφόρου με βάση τα λόγια του στους στίχους 775-837.

4. Ποιες θεωρητικές απόψεις του Αγγελιαφόρου αισθητοποιεί το παράδειγμα του Μενέλαου και της Ελένης;

5.Πώς επιβεβαιώνεται ο χαρακτηρισμός του Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφου» μέσα από τα λόγια των προσώπων στη σκηνή αυτή;

6. Να σχολιάσετε τις φράσεις του Αγγελιαφόρου: «θα πεις, δεν το΄θελε ο θεός» (στ. 831), «σωστό μυαλό και νους, να σοφός μάντης» (στ.837)