ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ – ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

2^η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ:659-837

Β΄ενότητα:724-785

ΣΤΟΧΟΙ

• Η τραγικότητα των ηρώων μετά την αναγνώριση
• Ο ρόλος των θεών- ο ρόλος της τύχης – η ανθρώπινη μοίρα
• Η ματαιότητα του πολέμου

Mενέλαος – Eλένη – Xορός (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

ΣΤΙΧΟΙ: 724-755: Τα δεινά του παρελθόντος

Η Ελένη κρατά τρισευτυχισμένη το Μενέλαο στην αγκαλιά της. Τότε εκείνος τελείως απρόσμενα ζητά να μάθει την ιστορία από την αρχή. Εκείνη διστάζει μα ο Μενέλαος επιμένει. Θεωρεί πως η Ελένη θα ξαλαφρώσει με την εκμυστήρευση. Έτσι του αναφέρει ότι δεν πήγε ποτέ στην Τροία, ότι ο Ερμής την έφερε στην Αίγυπτο, ότι η Ήρα είναι η αιτία των δεινών της (αφού αυτή αρνήθηκε στον Πάρη την ίδια ως δώρο της Αφροδίτης) και τελικά βρέθηκε το είδωλό της στην Τροία, ενώ αυτή βρισκόταν ήδη στην Αίγυπτο.

ΣΤΙΧΟΙ: 756-786: Οι οικογενειακές δυστυχίες της Ελένης

Η Ελένη συνεχίζει την ιστορία αναφερόμενη αυτή τη φορά στο σπίτι της στη Σπάρτη, όπου επικρατεί θρήνος για την ντροπή της αρπαγής της. Η μάνα της αυτοκτόνησε, η κόρη της ανύπαντρη μαραίνεται. Στην πραγματικότητα όμως η ίδια παρέμεινε αγνή, η συζυγική κλίνη δε λερώθηκε.

Η Ελένη δεν αποτελεί την προσωποποίηση της απιστίας, όπως θεωρούν όλοι, αλλά το πρότυπο της συζυγικής πίστης.

Ο Χορός συμμετέχει στη χαρά των συζύγων και εύχεται να πάνε όλα καλά από εδώ και πέρα.

Ο Μενέλαος στρέφεται στον Αγγελιαφόρο: Όλη η εκστρατεία στηρίχτηκε σ’ ένα ψέμα. Οι Έλληνες πολέμησαν για μια νεφέλη.

Ο Αγγελιαφόρος δυσπιστεί, ο Μενέλαος όμως είναι κατηγορηματικός και τον προτρέπει έντονα να πιστέψει όσα λέει.

Eλένη (Mάγια Λυμπεροπούλου,
Eυριπίδης, Tρωαδίτισσες,
Θέατρο Tέχνης, 1979)

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί το μοτίβο της αρπαγής ενός προσώπου για να δικαιολογήσει όλα τα απρόσμενα και τα απροσδόκητα τα οποία έχουν συμβεί. Παράλληλα με την αφήγηση της Ελένης (αναδρομή στο παρελθόν) και τα όσα υπέφερε η ίδια και η οικογένειά της καταδικάζεται η παρέμβαση των θεών στη ζωή των ανθρώπων, που αντί να διασφαλίσουν την ηθική τάξη και ισορροπία, χρησιμοποιούν τους ανθρώπους προκειμένου να ικανοποιήσουν τα προσωπικά τους πάθη. Από την άλλη όμως αποκαταστάθηκε η τιμή της ηρωίδας, η οποία δεν έφταιξε σε τίποτε, αφού απλά έγινε ένα «παιχνίδι» στα χέρια των θεών. Επίσης ο Ευριπίδης δια στόματος των ηρώων του δεν χάνει την ευκαιρία να καταδικάσει για μια ακόμη φορά τον πόλεμο, έναν πόλεμο που έγινε μάταια, για μια «νεφέλη». Τέλος ο Χορός με την παρέμβασή του από τη μια  προσπαθεί να καταπραϋνει τη θλίψη των δύο συζύγων, παράλληλα όμως προοικονομεί και την ευνοϊκή εξέλιξη της υπόθεσης.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Είναι γεμάτος αγωνία. Κάνει ερωτήσεις για να μάθει τα πάντα. Ικανοποιείται, γιατί η Ελένη του ήταν πιστή, εκπλήσσεται όμως όταν ακούει την περίεργη αρπαγή της Ελένης από την Ήρα. Αγανακτεί για τη στάση των θεών και συμπονά την Ελένη.. Η συμπόνια αυτή κορυφώνεται όταν μαθαίνει για την αυτοκτονία της μητέρας της Ελένης και τη δυστυχία της κόρης τους, μεταπίπτει δε σε πόνο αβάσταχτο, όταν καταριέται τον Πάρη, τον υπεύθυνο της τόσης δυστυχίας. Η παρέμβαση του Χορού επιδιώκει να απαλύνει τον πόνο και αποσκοπεί στην μεταστροφή των συναισθημάτων του Μενέλαου, ο οποίος στρέφεται τώρα στον Αγγελιαφόρο λέγοντάς του ότι οι θεοί ήταν η αιτία των συμφορών.

Eλένη (M. Kωνσταντάρου, Eυριπίδης, Tρωάδες, θίασος Γ. Tσαρούχη, 1977, σκην. Γ. Tσαρούχης)

ΕΛΕΝΗ: Συγκλονίζεται καθώς ξαναζεί το παρελθόν. Καταριέται και αμφισβητεί τους θεούς. Συντρίβεται όταν θυμάται το θάνατο της μητέρας της, τη δυστυχία της κόρης της. Κατηγορεί τους θεούς, βαρυγκομάει για την τύχη της.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Η συνάντηση και η αναγνώριση των δύο συζύγων συνιστούν χαρμόσυνο γεγονός, που βιώνουν και οι δύο με όλη τους την ένταση. Το τραγικό στοιχείο ενυπάρχει στις ερωτήσεις του Μενέλαου καθώς και στις απαντήσεις της Ελένης που μεταφέρουν τη δράση σε τραγικές στιγμές του παρελθόντος. Μπορεί οι ήρωες να το έχουν βιώσει στο παρελθόν, η ανάπλασή του όμως αποκαλύπτει την τραγική τους μοίρα, αφού οι ίδιοι γίνονται άβουλα όργανα στα χέρια των θεών. Τραγικότητα προσδίδουν ακόμηκαι οι οικογενειακές συμφορές της Ελένης καθώς και η δική της διαπόμπευση και κατασπίλωση του ονόματός της 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.Ποιες πληροφορίες δίνει η Ελένη στον Μενέλαο στους στίχους 729-772 και πώς αυτές οδηγούν στη δικαίωσή της και την επιβεβαίωση της αθωότητάς της;

    2 .Η Ελένη μιλώντας για το παρελθόν της αναφέρεται για μία ακόμα φορά στο ρόλο των θεών. Σχολιάστε τη δράση των θεών στον κόσμο του Ευριπίδη. Διασφαλίζουν την τάξη του δικαίου ή ενεργούν απρόβλεπτα κινούμενοι από προσωπικά τους πάθη; 

   3. Στις τραγωδίες την αναγνώριση δύο αγαπημένων προσώπων ακολουθούν συνήθως: α) η εκδήλωση των συναισθημάτων αυτών που ξανασμίγουν, μαζί με αναφορές στο ρόλο της τύχης, β) μια κίνηση προς τα πίσω, προς το παρελθόν, γ) μια κίνηση προς τα εμπρός, προς το μέλλον.

Ποιους από τους άξονες αυτούς εντοπίζουμε μετά την αναγνώριση Μενέλαου-Ελένης στη σκηνή που μελετάμε;

Ας δούμε πιο συγκεκριμένα το δεύτερο άξονα: Ποια είναι η στάση του καθενός από τους δύο ήρωες απέναντι στο οδυνηρό παρελθόν; Tην καταλαβαίνετε;