ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ: ΣΤΙΧΟΙ :1653-1870

2^η ΣΚΗΝΗ - ΣΤΙΧΟΙ :1779-1812

ΣΤΟΧΟΙ

• Η αντίδραση του Θεοκλύμενου
• Η ειρωνική μέθοδος του Ευριπίδη – η στάση του υπηρέτη / δούλου
• Ηθογράφηση προσώπων
• Η έννοια του δικαίου

Θέμα:  Η αντίδραση του Θεοκλύμενου – Η σύγκρουση του βασιλιά με τον Υπηρέτη της Θεονόης.

ΥΠΟΘΕΣΗ

Ο Θεοκλύμενος ξεσπά. Κατηγορεί την Ελένη πως τον εξαπάτησε. Αντιλαμβάνεται όμως παρά την οργή του ότι αν δεν σιωπούσε η Θεονόη δε θα γινόταν τίποτε από όλα αυτά. Εξαγριωμένος ορμά στα διαμερίσματα της αδερφής του. Η ζωή της Θεονόης απειλείται. Όμως ένας υπηρέτης του κλείνει το δρόμο. Ο βασιλιάς τον σπρώχνει, αλλά ο δούλος αντιστέκεται. Μεταξύ τους αναπτύσσεται ένας έντονος διάλογος. Ο δούλος μιλάει στο βασιλιά σαν ίσος προς ίσο, αντλώντας δύναμη από το σεβασμό του προς τη θεονόη, την οποία θέλει να προστατεύσει. Μάταια όμως προσπαθεί αφού ο Θεοκλύμενος είναι ανυποχώρητος. Θεωρεί την αδερφή του υπεύθυνη για την απώλεια της Ελένης, αιτία της δυστυχίας του. Από την άλλη ο δούλος θεωρεί χρέος του να υπερασπιστεί τη Θεονόη, θα δώσει ακόμη και τη ζωή του, αφού όπως λέει χαρακτηριστικά «Είναι για τον καλό το σκλάβο η πιο μεγάλη δόξα, να τον σκοτώσουν οι αφέντες».

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Έκπληκτος, αμήχανος, οργισμένος , προδομένος αντιλαμβάνεται την εξαπάτηση της Ελένης. Έπειτα στρέφεται εναντίον της Θεονόης και θέλει να την εκδικηθεί θεωρώντας την υπεύθυνη για όλα όσα έχασε. Τυφλωμένος λοιπόν από το θυμό, το μίσος και το πάθος της εκδίκησης φωνάζει, σπρώχνει, απειλεί, αρνείται κάθε ίχνος δικαίου. Η όλη συμπεριφορά του δεν είναι διόλου βασιλική. Αντίθετα διαπληκτίζεται με ένα δούλο που του αντιστέκεται σθεναρά εκπίπτοντας από το βασιλικό του ήθος.

 

ΥΠΗΡΕΤΗΣ: Υπερασπίζεται τη Θεονόη, είναι διατεθειμένος να πεθάνει γι’ αυτή. Αντιλαμβάνεται το δίκαιο και αγωνίζεται για την επικράτησή του. Ξέρει ότι η Θεονόη έπραξε το σωστό, αφού η Ελένη έπρεπε να είναι με τον άντρα της και όχι με κάποιον άλλο.

Η ειρωνική μέθοδος του Ευριπίδη - Eυριπίδης και Δουλεία

 

Ο Ευριπίδης βλέπει με συμπάθεια το δούλο και υπερβαίνει τις γνωστές κοινωνικές διακρίσεις της αρχαιότητας ανάμεσα σε ελεύθερους και δούλους. Το υψηλό ήθος του δούλου αντιτίθεται στην κοινωνική πραγματικότητα. Κανονικά δεν πρέπει οι δούλοι να έχουν άποψη ούτε δικαίωμα γνώμης. Εδώ όμως βλέπουμε τον υπηρέτη να υπερασπίζεται το δίκαιο και την ηθική και να αντιστέκεται στον κύριό του (επιρροή από τους σοφιστές).

Παράλληλο Κείμενο 1(σχολικό βιβλίο)

Ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα της εποχής του Ευριπίδη ήταν το πρόβλημα της δουλείας. Μέσα στη δουλεία οι άνθρωποι όχι μόνο καταπιέζονταν και γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης, αλλά κι έχαναν σαν άνθρωποι και την προσωπικότητά τους. Γι' αυτό και ο Ευριπίδης όχι μόνο δεν έμεινε αδιάφορος μπροστά στο θεσμό της δουλείας, που με τόλμη τον καταδίκασε σαν ξεπερασμένο, αλλά και πολλές φορές εκδήλωνε στα έργα του τη συμπάθειά του για τους δούλους και συχνά το θαυμασμό του για τις αρετές που κατόρθωσαν να διαφυλάξουν. [...] Γι' αυτό και παρουσιάζει στα έργα του δούλους ή δούλες σαν τις πιο πιστές παραμάνες είτε σαν τίμιους και αφοσιωμένους βοσκούς, σαν πιστούς φίλους που διακρίνονται για τις αρετές τους και τις πνευματικές τους ικανότητες [...]. Φτάνει μάλιστα και ως τα άκρα και βάζει στα χείλη δούλων τέτοιες αντιλήψεις και γνώμες που συνηθίσαμε να συναντάμε στους φιλοσόφους.

Σ. Ζορμπαλάς
(Aπό το Σ. Zορμπαλάς, O ουμανισμός στο έργο του Eυριπίδη,Παπαδήμας)

Η έννοια του δικαίου

Ο Θεοκλύμενος δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του δικαίου (δίκαιο του ισχυρότερου) σε αντίθεση με τη θεονόη που υπερασπίζεται το ηθικό δίκαιο. Στις επιταγές αυτού του δικαίου στηρίζει και ο δούλος την αντίστασή του και αντλεί δύναμη για να αντιμετωπίσει το βασιλιά. Θεωρεί άδικη πράξη να θέλει ο Θεοκλύμενος τη γυναίκα κάποιου άλλου σε αντίθεση με την ευσεβή Θεονόη που έπραξε δίκαια βοηθώντας την Ελένη να αποδράσει μαζί με το νόμιμο σύζυγό της.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια συναισθήματα προκαλούν στους θεατές τα τελευταία λόγια του Θεοκλύμενου(στ.1779-1786);

2. Πως προωθεί τη δράση η 2^η σκηνή;

3. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Υπηρέτης της Θεονόης για να εμποδίσει το Θεοκλύμενο να πραγματοποιήσει την απειλή εναντίον της;

4. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση του Θεοκλύμενου.