ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ: ΣΤΙΧΟΙ :1653-1870

3^η ΣΚΗΝΗ - ΣΤΙΧΟΙ :1813-1870

ΣΤΟΧΟΙ

• Διερεύνηση του όρου «από μηχανής θεός»
• Ανίχνευση του ρόλου του παραπάνω όρου στο συγκεκριμένο δράμα
• Εστίαση στη σκηνική δράση των ηρώων και την αποχώρησή τους από τη σκηνή
• Αποτύπωση των συναισθημάτων των θεατών
• Διασαφήνιση του όρου «κάθαρση»

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Η έντονη στιχομυθία Θεοκλύμενου-Υπηρέτη διακόπτεται απότομα. Ψηλά από τον εξώστη της σκηνής, κρεμασμένοι από την μηχανή ή αιώρα προβάλλουν τα αδέρφια της Ελένης οι Διόσκουροι, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης. Ήταν θεότητες του ουρανού που έδυαν κι αυτοί σαν αστέρια. Παριστάνονταν σαν καβαλάρηδες που ταξιδεύοντας στον ουρανό κατέβαιναν από ψηλά κάθε φορά που οι άνθρωποι ζητούσαν τη βοήθειά τους. Βοηθούσαν ιδιαίτερα και έσωζαν όσους κινδύνευαν στη θάλασσα και τότε παρουσιάζονταν σαν φτερωτά ουράνια όντα.

Προβάλλουν λοιπόν από το θεολογείο. Οι θεατές στρέφονται προς αυτούς και η δράση μεταφέρεται από τη γη στον ουρανό.

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:1813-1856: Ο λόγος των Διόσκουρων

Ο λόγος τους επίσημος και θεϊκός απλώνεται σε όλο το θέατρο. Απευθύνονται στον Θεοκλύμενο και τον συμβουλεύουν να συγκρατήσει την οργή του. Έπειτα δηλώνουν την ταυτότητά τους και συνεχίζουν δηλώνοντας πως η Ελένη είναι καθορισμένο από τη μοίρα να επιστρέψει στο σπίτι της. Δεν θα πρέπει λοιπόν να οργίζεται με τη Θεονόη γιατί τη μοίρα της Ελένης την ορίζουν οι θεοί και η μοίρα που βρίσκονται πάνω από όλους.

Έπειτα στρέφονται προς την Ελένη που ταξιδεύει για την Ελλάδα. Από ψηλά βλέπουν το πλοίο της Ελένης και τη βεβαιώνουν ότι πρώτοι αυτοί θα σταθούν βοηθοί και σωτήρες της, φέρνοντας ούριο άνεμο που θα την πάει στη Σπάρτη. Επίσης προφητεύουν την αποθέωσή της και την καθιέρωση της λατρείας της στον ελληνικό χώρο. Μάλιστα το νησί που βρίσκεται απέναντι από την Αττική θα πάρει το όνομά της, διαιωνίζοντας τη φήμη της.

Τέλος προμηνύουν ότι ο Μενέλαος θα πάει στα νησιά των Μακάρων, που βρίσκονταν πέρα από τις Ηράκλειες στήλες και που σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, ζούσαν οι ευσεβείς άνθρωποι αλλά και θεοί και μυθικοί ήρωες του Θηβαϊκού ή του Τρωικού κύκλου που κατέφευγαν εκεί λόγω της συγγένειάς τους με τη θεότητα ή χάρη σε κάποια αρετή συνδεδεμένη με την υψηλή κοινωνική τους θέση.( μύθος του Χρυσού Αιώνα). Αξίζει λοιπόν και στο Μενέλαο μια θέση εκεί μιας κι έχει περάσει τόσα πολλά. Εξάλλου οι θεοί ρυθμίζουν τα πάντα: ¨τους ευγενείς δεν τους μισούν οι θεοί, στους ταπεινούς στέλνουν τις πίκρες’’.

ΣΤΙΧΟΙ:1857-1870: Η επίδραση του λόγου τους στο Θεοκλύμενο – Έξοδος του Χορού

Εμβρόντητος ο Θεοκλύμενος ακούει και τελικά υποτάσσεται στην εντολή των Διόσκουρων. Αλλάζει στάση λόγω ανωτέρας βίας και αποδέχεται το δίκαιο που επιβάλλει το ίδιο το έργο. Αποφασίζει να μη σκοτώσει την αδερφή του. Όσον αφορά την Ελένη εύχεται να γυρίσει στη Σπάρτη και μάλιστα την επαινεί για τη σύνεση και την τιμιότητά της.

Έτσι το δράμα φτάνει στο τέλος του. Ο Χορός κινείται προς την έξοδο, ψάλλοντας το εξόδιο άσμα του καθώς εγκαταλείπει την ορχήστρα. Όλα θα γίνουν όπως ορίζουν οι θεοί, των οποίων η θέληση είναι πέρα από τις διαθέσεις και τις προσδοκίες των θνητών.

Ο λειτουργικός ρόλος της επέμβασης των Διόσκουρων

• Διευθετείται η τελευταία εκκρεμότητα, η σωτηρία της Θεονόης.
• Προβάλλεται το θεϊκό δίκαιο.
• Δικαιώνονται οι ήρωες: μελλοντική αποθέωση Ελένης, αθανασία Μενέλαου.
• Η τραγωδία συνδέεται με τη λατρευτική παράδοση: θέσπιση λατρείας Ελένης – παράθεση αιτιολογικού μύθου.

Η ανθρώπινη βούληση, οι θεοί, η μοίρα 

Σύμφωνα με τους Διόσκουρους, τη ζωή των ανθρώπων καθορίζουν οι Θεοί και η Μοίρα, άποψη με την οποία συμφωνεί και ο Χορός στο εξόδιο άσμα. Το έργο όμως, στο σύνολό του, κάνει φανερή μια παραλληλία και αλληλεπίδραση θεϊκής και ανθρώπινης δράσης. Η δράση των θεών αναφέρεται μόνο σε σχέση με την προϊστορία των ηρώων και παρουσιάζεται μόνο στο τέλος, με την εμφάνιση των Διοσκούρων, όταν οι ήρωες έχουν πια αποδράσει χάρη στην ευβουλία τους. Η Θεονόη αποφασίζει για τη στάση που θα κρατήσει, αγνοώντας τη θεϊκή απόφαση, ενώ στο Α΄στάσιμο ο Χορός κάνει σαφές πως για τον πόλεμο άμεσα υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι.

Συναισθήματα θεατών

Οι ήρωες δικαιώθηκαν, η τάξη του κόσμου αποκαταστάθηκε. Οι θεατές ανακουφίζονται, νιώθουν ήρεμοι, ικανοποιημένοι. Η διανοητική και συναισθηματική τους φόρτιση εκτονώνεται καθώς το έργο τελειώνει, εξαγνίζονται και γίνονται ηθικά και πνευματικά καλύτεροι.

Η κάθαρση 

Ο έλεος και ο φόβος δρουν ως φάρμακο που απομακρύνει τα επικίνδυνα για την κοινωνική συνοχή, ακραία, αλαζονικά συναισθήματα: την έλλειψη αιδούς, την απουσία φόβου, την επιθετικότητα, που υποσυνείδητα υπάρχουν σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Επιπλέον, γνωρίζοντας ότι αυτό που βλέπει δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα, προβληματίζεται πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση και αποδέχεται τον πόνο και τη δυστυχία ως αναπόσπαστο τμήμα της ζωής του θνητού.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Με ποιο επιχείρημα οι Διόσκουροι προσπαθούν να εμποδίσουν τον Θεοκλύμενο να τιμωρήσει τη Θεονόη;

2. Πως δικαιολογούν οι Διόσκουροι την αδυναμία τους να βοηθήσουν την αδερφή τους;

3. Να σχολιάσετε τα λόγια του Χορού (στ.1865-1870).

4. Γιατί ο ποιητής επινοεί την εμφάνιση «από μηχανής» των Διόσκουρων;

5. Πώς επέρχεται η κάθαρση με το τέλος της τραγωδίας;

6. Εσείς τι συναισθήματα βιώσατε με την ολοκλήρωση του δράματος;