ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

5^η ΣΚΗΝΗ – ΣΤΙΧΟΙ:1138-1219

ΣΤΟΧΟΙ

• Η κατάστρωση του σχεδίου σωτηρίας των ηρώων και η συμβολή του καθενός στο σχέδιο απόδρασης.
• Η περιγραφή του «ήθους» του σχεδίου.
• Οι αντιλήψεις για τη γυναίκα που εκφράζονται και πως ο Ευριπίδης χειρίζεται το θέμα αυτό.
• Προβληματισμός για τη «νομιμότητα» του δόλου ως μέσου σωτηρίας.

 

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:1138-1139: Παρέμβαση του Χορού

Ο Χορός με τη θυμοσοφία του αποφαίνεται: Η σωτηρία συμπορεύεται πάντα με το δίκιο. Με αυτό τον τρόπο επικροτεί την απόφαση της Θεονόης και ταυτόχρονα, με τέτοιου είδους αποφθέγματα, αναδεικνύει τον ποιητή σε «από σκηνής φιλόσοφο».

ΣΤΙΧΟΙ:1140-1192: Το σχέδιο σωτηρίαςΣτη συνέχεια αρχίζει ο διάλογος Ελένης-Μενέλαου. Οι δύο σύζυγοι αναζητούν εναγωνίως τρόπο σωτηρίας. Ο Μενέλαος προτείνει δύο ανέφικτες λύσεις :α) να φύγουν με αμάξι και β) να σκοτώσει το Θεοκλύμενο. Τις προτάσεις του απορρίπτει η Ελένη με τεκμηριωμένες απαντήσεις: τα αμάξια αδιέξοδη λύση, αφού δεν γνωρίζουν τον άγνωστο τόπο, ο θάνατος του Θεοκλύμενου ανόητος και άδικος για τη Θεονόη που τους βοήθησε, το καράβι του Μενέλαου δεν υπάρχει. Έτσι αναλαμβάνει η Ελένη το σχέδιο δράσης, ενώ ο Μενέλαος μεταβάλλεται σε πειθήνιο όργανο της ευφυίας και της επινοητικότητάς της. Το σχέδιο σωτηρίας στηρίζεται σε μια πλεκτάνη και περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

- Θάνατος Μενέλαου

- Θρήνος Ελένης (θα συγκινήσει και θα πείσει τον Θεοκλύμενο)

- Ανάγκη-επιθυμία θαλάσσιας ταφής του Μενέλαου

- Ανάγκη χρησιμοποίησης πλοίου

- Ταφικές συνήθειες Ελλήνων (θαλάσσια ταφή για όσους πνίγηκαν στη θάλασσα)

- Ο Μενέλαος και οι σύντροφοί του θα γίνουν η συνοδεία (οι ακόλουθοι) της Ελένης στα ταφικά έθιμα

ΣΤΙΧΟΙ:1193-1219: Εφαρμογή του σχεδίου-Ευχές στους θεούς

Προς το παρόν ο Μενέλαος μένει στον τάφο για να είναι προστατευμένος σε περίπτωση εκδήλωσης θυμού του Θεοκλύμενου.

Ο κουρελής Μενέλαος (δραματικός ρόλος ρακοφορίας: χρησιμοποιείται έξυπνα από την Ελένη για να προωθηθεί η δράση του έργου)

θα είναι αυτός που πληροφορεί για τον  θάνατο του Μενέλαου.

Η ίδια μπαίνει στο παλάτι. Θα φορέσει μαύρα ρούχα, θα κόψει τα μαλλιά της σε ένδειξη πένθους, θα χαράξει τα μάγουλά της με τα νύχια της σαν μοιρολογίστρα (πολιτιστικά στοιχεία) Ένα τέτοιο σκηνικό θα προετοιμάσει την εξαπάτηση του βασιλιά. Πριν μπει στο παλάτι προσεύχεται στην Ήρα (Η Ήρα, σύζυγος του Δία, θεά του γάμου που πρέπει να προστατεύσει τον γάμο Ελένης και Μενέλαου) και στην Αφροδίτη (αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της επίκλησής της προς αυτή, χρησιμοποιώντας την αρχή της ανταπόδοσης: όταν οι αρχαίοι ζητούν στην προσευχή τους μια χάρη από τους θεούς υπενθυμίζουν τι έχουν προσφέρει οι ίδιοι σε αυτούς (θυσίες, αφιερώματα, κλπ). Έτσι, η Ελένη υπενθυμίζει στην Αφροδίτη ότι χάρη σ’ αυτήν κέρδισε το βραβείο ομορφιάς).

 

Ήθος προσώπων

·        Μενέλαος

Ο Μενέλαος δεν έχει να προτείνει εφικτή λύση

-         φέρεται με βιασύνη και επιπολαιότητα-αποδεικνύεται άνθρωπος ρηχός και παρορμητικός

-         τα έχει κάπως χαμένα

-         τελικά εκτελεί ό,τι προτείνει η Ελένη και γίνεται άβουλο όργανό της

-         η στάση του έρχεται σε αντίθεση με το αντρικό ηρωικό ήθος, για το οποίο καυχιόταν προηγουμένως

      -    όλα τα παραπάνω στοιχεία δεν ταιριάζουν σε μια συγκροτημένη  

        Προσωπικότητα που θέλει να παίξει ηγετικό ρόλο

·        Ελένη 

-         Η Ελένη αρχικά φέρνει τεκμηριωμένες αντιρρήσεις στον Μενέλαο

-         Παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φυγής

-         Διαφαίνεται η δύναμη της λογικής την οποία διαθέτει (δε δρα παρορμητικά και επιπόλαια)

-         Αντίθετα παρουσιάζεται συγκροτημένη με σαφή γνώση των συνθηκών και δρα έξυπνα, πονηρά και υπολογισμένα.

-         Χρησιμοποιεί το ψέμα (δόλο) για την εξαπάτηση του Θεοκλύμενου, αποδεικνύοντας το πόσο ευφυής και ευρηματική είναι

-         Καθοδηγητικός ο ρόλος της γυναίκας-Ελένης

-         όλα τα παραπάνω στοιχεία αναδεικνύουν τη σταθερότητα του

ήθους της

Ειρωνική μέθοδος

«Αν σκέφτονται σωστά οι γυναίκες, άκου»: ο Ευριπίδης καταρρίπτει το μύθο «περί του ασθενούς φίλου», στερεότυπο των ανδροκρατούμενων κοινωνιών, που θέλει τις γυναίκες ικανές μόνο για τεκνοποίηση και πιστή εκτέλεση ανδρικών εντολών. Ξεσκεπάζει κοινωνικές προκαταλήψεις (φαίνεσθαι), αποκαλύπτει την αλήθεια (είναι).

ΗΡΑ

Ο δόλος ως μηχανή σωτηρίας – ο ρόλος των Θεών

Οι δυο ήρωες, θύματα οι ίδιοι του δόλου των θεών, χρησιμοποιούν το δόλο, μοναδικό όπλο που διαθέτουν για να σωθούν και να δικαιωθούν. Ο δόλος των ανθρώπων, ένα πλέγμα από αλήθειες και ψέματα, αποκαθιστά την ισορροπία-αλήθεια ενάντια στο δόλο των θεών. Θεός και τύχη υποχωρούν μπροστά στην πρωτοβουλία-αυτενέργεια (ευβουλία) του ανθρώπου.

ΑΦΡΟΔΙΤΗ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Πως λειτουργεί η στιχομυθία σ’ αυτή τη σκηνή;

2. Ποιες αντιρρήσεις διατυπώνει η Ελένη στο σχέδιο του Μενέλαου;    Τις θεωρείτε ισχυρές και γιατί;

3. Τι εκφράζει η Ελένη με το στίχο 1164: «Ας πάψουν οι θεοί τα βάσανά μου»;

4. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση της Ελένης με βάση το περιεχόμενο των στίχων 1198-1219.