ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΣΤΙΧΟΙ: 588-1219

4^η ΣΚΗΝΗ – ΣΤΙΧΟΙ: 951-1042

Α΄ΕΝΟΤΗΤΑ

ΣΤΟΧΟΙ

• Μελέτη της παρουσίας και του ρόλου της Θεονόης στο έργο και προβληματισμός για την έννοια του «δικαίου» που υπερασπίζεται.
• Αξιολόγηση του λόγου της Ελένης ως προς τη μορφή, το περιεχόμενο και τη λειτουργία του και σκιαγράφηση του ήθους της.

 

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Η σκηνή αρχίζει με την εντυπωσιακή εμφάνιση της Θεονόης. Προπορεύονται δύο θεραπαινίδες. Η μία κρατάει δάδα και με τη φλόγα της «καθαίρει» το έδαφος από το οποίο θα περάσει η μάντισσα, ενώ η άλλη με θυμιατήρι εξαγνίζει τον αέρα, για να δεχτεί η κόρη του Πρωτέα καθαρά τη θεϊκή έμπνευση.

 

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

ΣΤΙΧΟΙ:951-986: Ο λόγος της Θεονόης

Η είσοδος της Θεονόης στη σκηνή γίνεται ιδιαίτερα επιβλητική με την τελετουργική διαδικασία που παρακολουθούμε και ο λόγος της αποκτά βαρύτητα. Απευθύνεται στην Ελένη με ειρωνικό ύφος («τι λες για τα μαντέματά μου»;) και έπειτα στρέφεται προς το Μενέλαο, τη ζωντανή εκπλήρωση της προφητείας της. Του υπενθυμίζει τις συμφορές του παρελθόντος, αλλά και το τωρινό αδιέξοδο. Εγκαταλείποντας το ανθρώπινο επίπεδο περνάει στο θεϊκό, επισημαίνοντας ότι η σωτηρία του και η τύχη του εξαρτάται από την απόφαση των θεών. Η Ήρα θέλει ο Μενέλαος να γυρίσει στη Σπάρτη, ενώ η Αφροδίτη αντιδρά. Αν η μάντισσα πάει με το μέρος της Ήρας ο Μενέλαος θα σωθεί, ενώ αν πάρει το μέρος της Αφροδίτης θα χαθεί. Η επιλογή της βέβαια εξαρτάται και από τη στάση της προς το Θεοκλύμενο, αν δηλαδή του αποκαλύψει ή του αποκρύψει την παρουσία του Μενέλαου. Η απόφαση που πρέπει να πάρει είναι δύσκολη. Ζητάει με έντονο ύφος κάποιος να καλέσει το Θεοκλύμενο. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή παρεμβαίνει η Ελένη.

ΣΤΙΧΟΙ:987-1042: Η ικεσία της Ελένης

Η έκκληση της Ελένης δε στοχεύει μόνο στο να συγκινήσει τη Θεονόη αλλά και να την πείσει. Πέφτει στα πόδια της και παρακλητικά της ζητάει να την αφήσει να κρατήσει για πάντα τον άντρα της στην αγκαλιά της. Την ικετεύει θερμά να τη συνδράμει ώστε να αποκαταστήσει τη φήμη της και να γυρίσει στη Σπάρτη να παντρέψει την κόρη της. Έπειτα επιστρατεύει τη λογική της και επιχειρηματολογεί. Ο Ερμής την εμπιστεύτηκε στον πατέρα της για να την παραδώσει στο Μενέλαο. Τώρα που εκείνος πέθανε, αν μετά την αποκάλυψη της Θεονόης σκοτωθεί ο Μενέλαος, τότε η εντολή του θεού θα μείνει ανεκτέλεστη. Έπειτα το δίκαιο Πρωτέα τον διαδέχτηκε ο Θεοκλύμενος που επιμένει να την παντρευτεί. Άραγε η Θεονόη που εκφράζει το θέλημα των θεών θα πάρει το μέρος του άδικου και ασεβούς αδελφού της;

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΘΕΟΝΟΗ: Η εμφάνισή της αποπνέει σεβασμό και ο λόγος της είναι βαρυσήμαντος γιατί γνωρίζει όχι μόνο όσα έχουν σχέση με τους ανθρώπους αλλά και τις διαθέσεις των θεών. Προλέγει ότι απ’ αυτήν εξαρτάται η τύχη του Μενέλαου, ανάλογα με τη θέση που θα πάρει. Πέρα όμως από τη θεϊκή της ιδιότητα σαν μάντισσα και ανεξάρτητα με ποια θεά θα συμπορευτεί, δεν είναι απαλλαγμένη και από ανθρώπινα στοιχεία. Βρίσκεται σε δίλημμα. Αμφιταλαντεύεται προσπαθώντας να αντιμετωπίσει ένα ηθικό πρόβλημα: Να αποκαλύψει την παρουσία του Μενέλαου, ενάντια στο δίκαιο και στις αρχές της ή να σιωπήσει, συγκρουόμενη με τα προσωπικά και οικογενειακά της συμφέροντα (ανυπακοή στον αδελφό της = προδοσία, κίνδυνος για τη ζωή της).

ΕΛΕΝΗ: Είναι η δυστυχισμένη γυναίκα που υποφέρει, που αναζητά την ευτυχία, που προσπαθεί να σμίξει με τον άντρα της, που ικετεύει και παρακαλάει με δάκρυα στα μάτια. Οι τρόποι πειθούς που χρησιμοποιεί είναι:

 επίκληση στη λογική (το δάνειο και η απόδοση) 

στο συναίσθημα (ικεσία/ικετευτική στάση, γυρίζοντας στη Σπάρτη θα λυτρωθεί από τα δεινά της, θα αποκαταστήσει την τιμή της, προτροπή να μοιάσει στον ενάρετο γονιό της)

 στο ήθος του δέκτη (ευσέβεια Θεονόης)

 στο ήθος του πομπού(οι συμφορές της-ανάγκη αποκατάστασης της τιμής της)

επίθεση στο ήθος του αντιπάλου (ο άδικος αδελφός)

στην αυθεντία (αποφθεγματικές φράσεις)

Η ρήση της διαθέτει δομή ρητορικού λόγου,  πειστικότητα, ευστοχία, ποικιλία, πλούτο και κύρος στα επιχειρήματά της, που ταυτίζονται με τον ηθικό κώδικα ολόκληρης της αθηναϊκής κοινωνίας του 5ου αιώνα: το δίκαιο, ο σεβασμός στους θεούς, προγόνους και συνανθρώπους μας, η τιμή και η υπόληψη, η πίστη στη φιλία, ο αποτροπιασμός για τον πόλεμο.

 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να εντοπίσετε στο λόγο της Θεονόης στοιχεία που τονίζουν τη μαντική της ικανότητα αλλά και αδυναμίες της.

2. Να βρείτε επιχειρήματα με τα οποία η Ελένη προσπαθεί να μεταπείσει τη Θεονόη και να κρίνετε κατά πόσο αυτά είναι ισχυρά.

3. Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στο γνωμικό (στ. 996-1003) και τη δραματική κατάσταση;