ΡΑΨΩΔΙΑ Α

ΣΤΙΧΟΙ 1-53

Περίληψη

Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τραγουδήσει την οργή του Αχιλλέα που προκάλεσε στους Έλληνες πολλές συμφορές. Έπειτα εξηγεί τις αιτίες της οργής αυτής. Ο Χρύσης , ο ιερέας του Απόλλωνα, πήγε με λύτρα στο στρατόπεδο των Αχαιών και τους παρακάλεσε να του επι­στρέψουν την κόρη του, Χρυσηίδα. Οι Αχαιοί δέχτηκαν, όμως ο Αγαμέμνονας αρνήθηκε και έδιωξε το Χρύση. Τότε εκείνος παρακάλεσε τον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Αχαιούς.

Ο θεός τότε οργισμένος άρχισε να σκοτώνει με τα βέλη του τα ζώα και το στρατό.

               Νοηματική επεξεργασία

Στ. 1-7.  Επίκληση στη Μούσα

Αποτελεί στερεότυπο, όπως συμβαίνει σε ένα επικό προοίμιο. Λόγοι επίκλησης: α. Ο ποιητής επιζητά τη θεϊκή ενέργεια για να μπορέσει να αποκαλύψει όλα όσα θα συμβούν. β. Μόνο με τη θεϊκή έμπνευση το έργο του θα αποκτήσει εγκυρότητα και θα γίνει πιστευτό.

               Το θέμα του έπους

Από την αρχή ο ποιητής μας παραθέτει το κεντρικό θέμα γύρω από το οποίο θα πλεχθεί η πλοκή όλου του έπους: ο τρομερός θυμός του Αχιλλέα, ο οποίος προκλήθηκε όταν ο Αγαμέ­μνονας του πήρε τη δική του σκλάβα, τη Βρησηίδα. Εδώ ο ποιητής εφαρμόζει την τεχνική “in media res”: η αφήγησή του ξεκινάει όχι από το 1^ο  αλλά από το 10^ο έτος του Τρωικού πολέ­μου, τότε που ξεσπά η οργή του Αχιλλέα.

               Οι συνέπειες της οργής

Ο ποιητής παρουσιάζει μια ανατριχιαστική εικόνα: τα άψυχα πτώματα που γίνονται έρμαιο των σκυλιών και των αρπακτικών, κάτι που έρχεται σε αντίθεση και με την ηθική και με το θρησκευτικό αίσθημα.

               Η αναφορά στη θέληση του Δία

Ο Κρονίδης, ο Δίας, (θεϊκή βούληση) είναι υπεύθυνος για όσα αφορούν τους ανθρώπους (σε αντίθεση με το προοίμιο της Οδύσσειας, όπου οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από δικό τους λάθος. Επίσης η θέληση του Δία παραπέμπει στην εκπλήρωση της υπόσχεσης που έδωσε στη Θέτιδα, ότι όσο ο γιός της απουσιάζει από το πεδίο της μάχης θα επικρατούν οι Τρώες ως φόρος τιμής στην αξία του Αχιλλέα. Η φράση  « απ’ οτ’ εφιλονίκησαν κι εχωριστήκαν» μας δίνει τη χρονική έναρξη της αφήγησης. Ακόμη, εδώ εμφανίζονται και τα πρόσωπα που θα πρωταγωνιστήσουν: ο αρχιστράτηγος Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας.

Στ. 8-11.  Η επέμβαση του Απόλλωνα και οι αιτίες που την προκάλεσαν

Εδώ επιτυγχάνεται η σύνδεση του προοιμίου με την αφήγηση .Ο θεός εξοργισμένος με την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προς τον ιερέα του Χρύση, εκδικήθηκε τον αρ­χιστράτηγο εξαπολύοντας φοβερό θανατικό στο στρατό του. Οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώ­πινα αλλά η πρωταρχική ευθύνη ανήκει στους ανθρώπους. Δηλαδή, οι ενέργειες του Απόλ­λωνα (λοιμός) ήρθαν ως απάντηση – συνέπεια στην άσεμνη συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προς το Χρύση.

Στ. 12-22.  Ο  ερχομός του Χρύση και το αίτημά του

Αρχικά προβάλλεται η εικόνα του στρατοπέδου των Αχαιών δίπλα στη θάλασσα, καθώς και των γρήγορων ελληνικών πλοίων, όπου εδώ και 10 χρόνια μένουν αραγμένα στο γιαλό.

                  Η εμφάνιση του Χρύση

Ο Χρύσης εμφανίζεται έχοντας διπλό ρόλο. Ως πατέρας, που προσπαθεί με λύτρα να εξαγο­ράσει την ελευθερία της κόρης του και ως ιερέας του Απόλλωνα. Τα ιερά σύμβολα που φέρει μαζί του ( χρυσό σκήπτρο με μάλλινη ταινία στην κορυφή) υποδηλώνουν ότι ο ιερέας περι­βάλλεται από θεϊκή εξουσία που θα πρέπει να τύχει ανάλογου σεβασμού.

                  Δομή του λόγου του Χρύση

Απευθύνεται στο σύνολο των Αχαιών, κυρίως όμως στο Μενέλαο και στον Αγαμέ­μνονα. Προσπαθεί από την πρώτη στιγμή να κερδίσει την ψυχολογική εύνοια του ακροατηρίου.

Ο λόγος περιλαμβάνει: Α. Προσφώνηση: στο σύνολο των Αχαιών και στη συνέχεια στον Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο. Είναι ηχηρή και κολακευτική. Β. Ευχή: να αλώσουν οι Αχαιοί την Τροία, αλλά και να γυρίσουν ευτυχείς στην πατρίδα. Τραγικό είναι το ότι ο Χρύσης εύχε­ται την καταστροφή της δικής του πατρίδας προκειμένου να ελευθερώσει το παιδί του.

Γ. Αίτημα και προσφορά λύτρων. Δ. Προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα: έτσι κλείνει ο λόγος του. Αν οι Αχαιοί σεβαστούν το θεό, τότε θα έχουν σίγουρα κερδίσει την εύνοιά του, αν όμως αδιαφορήσουν, τότε θα τον βρουν απέναντί τους.

Στ. 23-33.  Η αντίδραση των Αχαιών και του Αγαμέμνονα

 Οι Αχαιοί ίσως από φόβο επιδοκιμάζουν τα λόγια του Χρύση.

Ο Αγαμέμνονας αδιαφορώντας για τη θέληση των υπολοίπων με βάναυσο και ατιμωτικό τρόπο απορρίπτει τον Χρύση και την ικεσία του. Στρέφεται εναντίον των θεών, του Απόλ­λωνα και ολόκληρου του στρατεύματος. Του λέει να φύγει, να μην ελπίζει στην επιστροφή της κόρης του, τον προειδοποιεί να μην τον θυμώνει και να αποχωρήσει άμεσα. Ο λόγος του είναι προσβλητικός και αυταρχικός γιατί: 1) δε σέβεται τη θέληση του στρατού 2) την ηλικία του Χρύση 3) την ιδιότητά του ως ιερέα του Απόλλωνα- δε σκέφτεται ότι προκαλεί την οργή του θεού – φτάνει στο σημείο να απειλεί ακόμη και τη σωματική ακεραιότητα ενός ανθρώπου

Στ.34-43.     Η προσευχή του Χρύση στον Απόλλωνα

Α. Επίκληση: «άκουσέ με».

Β. Προσφώνηση: αναφέρεται σε γνωστές ιδιότητες του θεού για να τον τιμήσει («αργυρότοξε», «προστάτη»…..)

Γ. Υπενθύμιση των προσφορών του ιερέα προς το θεό. Έχει χτίσει ναό προς τιμή του, έχει θυσιάσει ταύρους και ερίφια για να τον ευχαριστήσει, γι’ αυτό περιμένει ανταπόδοση σε ό,τι αυτός ζητάει.

Δ. Διατύπωση του αιτήματος: Ζητάει από τον Απόλλωνα να ρίξει τα βέλη του στους Δα­ναούς, γιατί μόνο έτσι θα τους εκδικηθεί για τα δάκρυα που του προκάλεσαν.Έτσι η προσευχή του ουσιαστικά μετατρέπεται σε κατάρα.

Στ.44-53.  Ο Απόλλωνας εκδικείται για χάρη του Χρύση

Η αντίδραση- συγκατάβαση του Απόλλωνα στην ικεσία του Χρύση είναι άμεση. Ο θεός είναι θυμωμένος- χολωμένος και το μέλλον των Αχαιών προδιαγράφεται δυσοίωνο. Ο Απόλλωνας εξορμά εναντίον των Αχαιών και σκοτώνει τα σκυλιά, τα μουλάρια και τελικά τους ανθρώ­πους.

Χαρακτηρισμός προσώπων

Χρύσης: στοργικός πατέρας, δεν είναι καθόλου εγωιστής, περήφανος και υπερόπτης, αφού εύχεται ακόμη και την καταστροφή της πατρίδας του για να σώσει το παιδί του, ευγενικός στο λόγο του, σεβάσμιος  στη μορφή του, έξυπνος, άψογος διπλωμάτης, μεγαλοπρεπής-λόγω εμ­φάνισης και κύρους-αλλά ταυτόχρονα ταπεινός και προσεχτικός-λόγω της σπουδαιότητας της αποστολής του- στο τέλος όμως ζητά την παραδειγματική αλλά και σκληρή τιμωρία των Αχαιών ως εκδίκηση για την αδικία και το κακό που του προκάλεσαν.

Αγαμέμνονας: σκληρός, βίαιος, αυταρχικός, απόλυτος, υπερόπτης, αδιάφορος για τη θέληση των Αχαιών, ασεβής προς τον ιερέα και τον Απόλλωνα, βάναυσος, αισχρολόγος, καθόλου προνοητικός και οξυδερκής, αφού δεν αντιλαμβάνεται όσα θα επακολουθήσουν- διαπράττει ύβρη και δε βλέπει ότι θα ακολουθήσει η «νέμεσις» (θεία δίκη).

Αχαιοί: σεβάσμιοι, αυθόρμητοι, αρχικά συμπονούν το γέροντα, αλλά τελικά αποδεικνύονται ανήμποροι και ανίκανοι να αντιδράσουν μπροστά στην επιβλητική αυταρχικότητα του Αγα­μέμνονα, διατηρώντας στο εξής μια παθητική στάση.

Απόλλωνας: άμεσος, μεγαλοπρεπής, ορμητικός, επιβλητικός, ικανοποιεί το αίτημα του Χρύση και από θεός του φωτός και της μουσικής μετατρέπεται σε άγγελο θανάτου.